Later tussen feiten in onbekende Finse geschiedenis

In ‘Uiterste dagen’ gaat een jonge historicus op zoek naar het verhaal van zijn overgrootvader Edvard Haga, de vader van zijn Finse oma die in Nederland woont.
Door een voor hem aantal intrigerende feiten en familieverhalen die werden verteld in zijn jeugd gaat hij de uitdaging aan om de lezer te verhalen over een voor Nederlanders veelal onbekende, maar interessant, stuk geschiedenis uit Finland.

De verhalen zijn flarden en de feiten zijn niet toereikend voor een totaalbeeld, de historicus wordt romanschrijver, feiten vermengd met fictie, maar wat is feit, wat is mogelijk?
De rode draad in de roman over overgrootvader Edvard Haga is Ida, het beste paard van zijn boerderij. Edvard heeft gediend in de nadagen van de Burgeroorlog tussen de ‘witten en de roden’ in 1918. Nu, aan het eind van de Winteroorlog in 1940, wordt Edvard gevraagd een paardentransport te leiden en Ida wordt gevorderd.

Op dat punt komt juist de vaart in het verhaal ‘1940’, na soms zelfs scannend feitjes lezen. Het verhaal komt op stoom, maar dan wordt er bijna irritant of aanmatigend een volgend verhaal gelanceerd. De vertelling ‘Later’ van mogelijk de ik-verteller of toch niet? Is het van belang om dit verhaal-in-een-verhaal erbij te halen? Had deze uitleg met daarin de waargebeurde historische feiten in een nawoord verwerkt kunnen worden?
Is het dan om deze reden: ‘Mijn wens om een onderdeel te zijn van het verleden en mijn wens om me dat verleden toe te eigenen.’ (blz. 218).

In regelmatig beeldende zinnen wordt de lezer een landschap beschreven dat bij het zoeken van informatie over deze vaak onbekende periode, de omgeving exact weergeeft. Dit boek in de lente lezen geeft ook de passende passage: ‘Hoe troost hij zich? Misschien daarmee, of met het vooruitzicht van grond in de lente. Hij zal weer zaaien, hij zal weer oogsten, iedereen zal weer kunnen eten, zoals het altijd is gegaan.’ (blz. 121)

Deze lezer had meer over de persoon Edvard en zijn vooruitstrevende gedachten willen lezen, zijn handelen en bewegen in de Zweedse gemeenschap in Finland. De verteller uit ‘Later’ had indien de mogelijkheid zich had voorgedaan meer non-fictie of overlevering van zijn oma mogen verhalen. De eerder verzamelde documentatie gaf een exact beeld weer toen de verteller werkelijk op locatie met verre familieleden in Finland rondreisde, mogelijk inspiratie voor een ander kort verhaal.

De titelverklaring van ‘Uiterste dagen’ met aantrekkelijk omslag, lijkt te slaan op de dagen die bepalend zijn geweest in 1918, Tammerfors, en 1940, Viborg, voor de geschiedenis van Finland/de Zweedse gemeenschap in Finland. In het boek zijn een aantal verduidelijkende landkaartjes opgenomen. De wens om het noorderlicht een keer te ervaren en aanschouwen heeft de Edvard uit deze roman extra aangewakkerd: (blz. 121) ‘die trage, spookachtige slierten die uit een plek lijken te stammen die anders is, zo onvoorstelbaar anders.’