Lezersrecensie
De roots van Freek
Kom verder!
Kom verder! Eenvoudige woorden, uitnodigend, die een ommekeer teweeg brachten bij de hoofdpersoon uit dit gelijknamige boek van Freek de Jonge over zijn vader. Eenvoudige woorden, die openbreken, zoals paus Franciscus de ban brak bij zijn eerste toespraak vanaf het balkon: Buena sera, goedenavond. Eenvoudige woorden, maar ook woorden die er toe doen. De zojuist genoemde hoofdpersoon is Andries de Jonge, vader van Freek, geboren in Zeeland, later opgegroeid in De Wijk nabij Deventer.
Deze Andries kwam uit een streng gereformeerd gezin. Opa Willem de Jonge werd naar eigen ervaring in een droom bezocht door de heilige Geest en voelde een roeping. Hij had evenwel onvoldoende vooropleiding om dominee te worden en zo werd hij evangelist. In 1915 werd zoon Andries geboren en kort daarna verhuisde het gezin, 2 zoons en 3 dochters, naar Boskoop en later naar De Wijk, net aan de overzijde van de IJsel tegenover Deventer. Er groeide verwijdering tussen Andries en zijn vader, voor wie hij doodsbang was. Om een futiliteit kreeg Andries straf en dat was dat hij niet mocht voetballen. Hij werd naar het internaat Ruimzicht in Doetinchem gestuurd, waar hij een gymnasiumopleiding kreeg. Er was weinig warmte en een bekrompen seksuele moraal. Met de heer Cauveren (leraar klassieke talen) en diens vrouw had Andries een fijn contact; deze mensen zijn later vergast in Auschwitz. Er was gewetenswroeging: mocht hij wel liefhebberijen en hobby’s hebben, zoals schaken , bridge en poëzie? Jezus had immers ook geen hobby’s. Maar hij mocht wel orgel spelen.
Door een uiterst pijnlijke koliek kwam hij in het ziekenhuis terecht. Voor zijn vader was het wel een probleem dat het een katholiek ziekenhuis was. Hij herstelde echter snel en Andries trok naar Groningen voor de studie theologie. Al direct sloot hij vriendschap met enkele medestudenten, beleefde een frivole eerste drie maanden overgoten met drank, maar van studeren kwam helemaal niets. Totdat zijn vader op bezoek kwam en Andries tot bezinning kwam. Hij stelde zichzelf fundamentele vragen en trok de stoute schoenen aan, ging in gesprek met professor Van der Leeuw, vermaard godsdienstwetenschapper, later minister van onderwijs en een warm en ruimdenkend mens. De klop op de deur, een nerveuze Andries en vervolgens de uitnodigende woorden: Kom verder! Het ijs was gebroken, Andries ging flink aan de studie en nam deel aan pittige discussies, o.a. over Karl Barth en Klaus Oppenheimer.
Hij ontmoette een meisje: Manny Furda en hij was dolgelukkig met deze verkering. Manny kwam uit een traditioneel gezin. Als hij op bezoek kwam, dronken vader en schoonzoon een borreltje en rookten een sigaar, terwijl moeder zat te breien en dochter te borduren. Manny had twee broers, beide NSB-ers en dat leverde vooral later behoorlijke problemen op. Eind 1940 volgde de verloving en Andries werd beroepen in Westernieland. Manny raakte voortijdig zwanger en er werd snel getrouwd. Hij moest echter bij Jan en alleman tijdens huisbezoeken komen opbiechten dat Manny al voor het huwelijk zwanger was. In plat Gronings worden de gesprekken weergegeven. In februari 1943 werd zoon Willem Govert (Goof) geboren en vrij kort erna raakte Manny opnieuw zwanger en in augustus 1944 werd Freetje geboren. Het gezin ving geregeld kinderen op en later ook een gezin uit Limburg. Dat gaf ook flinke spanningen, o.a. door de onhandelbare Rinus uit Amsterdam, een wellicht getraumatiseerd kind.
In 1946 werd Andries beroepen in Workum en hij nam het beroep aan. Hij was duidelijk positiever over de Friezen dan over de Groningers. Hij probeerde zelfs Fries te leren en had het goed naar zijn zin in het Friese stadje, waar hij de Elfstedentocht van 1947 meemaakte, maar net geen toeschouwer was door een sociale verplichting. Op uitnodiging van De Bijenkorf in Amsterdam uit dankbaarheid voor de opvang van getroffenen door het oorlogsgeweld trok het gezin op bezoek naar de hoofdstad: een belevenis. Kort daarna werd Manny weer zwanger en er werd een tweeling geboren. Op ontroerende wijze beschreef Freek de traumatische ervaring dat beide kindjes kort na de geboorte stierven; speelde hierbij het verlies van het eigen kindje van Freek en Hella een rol?
Een vakantie in Renesse (wat een reis om daar te komen!) gaf gelukkig afleiding. Freetje werd intussen Freek genoemd en er werd al gauw ontdekt dat Freek slecht kon zien. Hij kreeg een brilletje en was er apetrots op. Freek kreeg nog twee zusjes: Martha en Greetje en daarmee was het gezin compleet. In Workum kwam een hoorcommissie luisteren uit Zaandam. Vervolgens werd Andries aldaar beroepen in de Bullekerk aan de Westzijde, in een roerige, het geloof vaak niet gunstig gezinde stad. Voor Andries juist een uitdaging.
Freek de Jonge lardeert zijn boeiende verhaal met respect voor God en de Bijbel en ook met milde spot:
“Dominee Weeda keek zorgelijk. Dat hoorde bij zijn beroep”.
“Janny (de zus van Manny die kwam helpen bij de bevalling) kwam nooit alleen; Janny nam altijd Janny mee.”
Ook met filosofische one-liners:
“Geleerdheid is te leren; wijsheid komt door ervaring.”
“Elke keuze biedt het toeval ruimte.”
“Het hart heeft redenen die de rede niet kent.” Dit laatste is een citaat van Blaise Pascal en deze wijsheid speelt een cruciale rol in het leven van Andries.
In Kom verder! schetst Freek de Jonge een intrigerend, bij tijd en wijle beklemmend en ontluisterend, maar ook een liefdevol leven overheerst door de calvinistische opvattingen en levensmoraal van zijn opa, zijn ouders en de kringen waarin zij verkeerden. Boeiend en met zorg en liefde geschreven.
“Kom verder!” heb ik met veel plezier gelezen en ik ben nieuwsgierig naar het vervolg. Het boek “Zaansch Veem” ken ik al, maar naar “Reikhalzend verlangen” zie ik uit.
Tenslotte ben ik er nog benieuwd naar wat er is gebeurd met de verzameling van Andries van ansichtkaarten met kerkgebouwen.
Hilversum - Nico Smit
Kom verder! Eenvoudige woorden, uitnodigend, die een ommekeer teweeg brachten bij de hoofdpersoon uit dit gelijknamige boek van Freek de Jonge over zijn vader. Eenvoudige woorden, die openbreken, zoals paus Franciscus de ban brak bij zijn eerste toespraak vanaf het balkon: Buena sera, goedenavond. Eenvoudige woorden, maar ook woorden die er toe doen. De zojuist genoemde hoofdpersoon is Andries de Jonge, vader van Freek, geboren in Zeeland, later opgegroeid in De Wijk nabij Deventer.
Deze Andries kwam uit een streng gereformeerd gezin. Opa Willem de Jonge werd naar eigen ervaring in een droom bezocht door de heilige Geest en voelde een roeping. Hij had evenwel onvoldoende vooropleiding om dominee te worden en zo werd hij evangelist. In 1915 werd zoon Andries geboren en kort daarna verhuisde het gezin, 2 zoons en 3 dochters, naar Boskoop en later naar De Wijk, net aan de overzijde van de IJsel tegenover Deventer. Er groeide verwijdering tussen Andries en zijn vader, voor wie hij doodsbang was. Om een futiliteit kreeg Andries straf en dat was dat hij niet mocht voetballen. Hij werd naar het internaat Ruimzicht in Doetinchem gestuurd, waar hij een gymnasiumopleiding kreeg. Er was weinig warmte en een bekrompen seksuele moraal. Met de heer Cauveren (leraar klassieke talen) en diens vrouw had Andries een fijn contact; deze mensen zijn later vergast in Auschwitz. Er was gewetenswroeging: mocht hij wel liefhebberijen en hobby’s hebben, zoals schaken , bridge en poëzie? Jezus had immers ook geen hobby’s. Maar hij mocht wel orgel spelen.
Door een uiterst pijnlijke koliek kwam hij in het ziekenhuis terecht. Voor zijn vader was het wel een probleem dat het een katholiek ziekenhuis was. Hij herstelde echter snel en Andries trok naar Groningen voor de studie theologie. Al direct sloot hij vriendschap met enkele medestudenten, beleefde een frivole eerste drie maanden overgoten met drank, maar van studeren kwam helemaal niets. Totdat zijn vader op bezoek kwam en Andries tot bezinning kwam. Hij stelde zichzelf fundamentele vragen en trok de stoute schoenen aan, ging in gesprek met professor Van der Leeuw, vermaard godsdienstwetenschapper, later minister van onderwijs en een warm en ruimdenkend mens. De klop op de deur, een nerveuze Andries en vervolgens de uitnodigende woorden: Kom verder! Het ijs was gebroken, Andries ging flink aan de studie en nam deel aan pittige discussies, o.a. over Karl Barth en Klaus Oppenheimer.
Hij ontmoette een meisje: Manny Furda en hij was dolgelukkig met deze verkering. Manny kwam uit een traditioneel gezin. Als hij op bezoek kwam, dronken vader en schoonzoon een borreltje en rookten een sigaar, terwijl moeder zat te breien en dochter te borduren. Manny had twee broers, beide NSB-ers en dat leverde vooral later behoorlijke problemen op. Eind 1940 volgde de verloving en Andries werd beroepen in Westernieland. Manny raakte voortijdig zwanger en er werd snel getrouwd. Hij moest echter bij Jan en alleman tijdens huisbezoeken komen opbiechten dat Manny al voor het huwelijk zwanger was. In plat Gronings worden de gesprekken weergegeven. In februari 1943 werd zoon Willem Govert (Goof) geboren en vrij kort erna raakte Manny opnieuw zwanger en in augustus 1944 werd Freetje geboren. Het gezin ving geregeld kinderen op en later ook een gezin uit Limburg. Dat gaf ook flinke spanningen, o.a. door de onhandelbare Rinus uit Amsterdam, een wellicht getraumatiseerd kind.
In 1946 werd Andries beroepen in Workum en hij nam het beroep aan. Hij was duidelijk positiever over de Friezen dan over de Groningers. Hij probeerde zelfs Fries te leren en had het goed naar zijn zin in het Friese stadje, waar hij de Elfstedentocht van 1947 meemaakte, maar net geen toeschouwer was door een sociale verplichting. Op uitnodiging van De Bijenkorf in Amsterdam uit dankbaarheid voor de opvang van getroffenen door het oorlogsgeweld trok het gezin op bezoek naar de hoofdstad: een belevenis. Kort daarna werd Manny weer zwanger en er werd een tweeling geboren. Op ontroerende wijze beschreef Freek de traumatische ervaring dat beide kindjes kort na de geboorte stierven; speelde hierbij het verlies van het eigen kindje van Freek en Hella een rol?
Een vakantie in Renesse (wat een reis om daar te komen!) gaf gelukkig afleiding. Freetje werd intussen Freek genoemd en er werd al gauw ontdekt dat Freek slecht kon zien. Hij kreeg een brilletje en was er apetrots op. Freek kreeg nog twee zusjes: Martha en Greetje en daarmee was het gezin compleet. In Workum kwam een hoorcommissie luisteren uit Zaandam. Vervolgens werd Andries aldaar beroepen in de Bullekerk aan de Westzijde, in een roerige, het geloof vaak niet gunstig gezinde stad. Voor Andries juist een uitdaging.
Freek de Jonge lardeert zijn boeiende verhaal met respect voor God en de Bijbel en ook met milde spot:
“Dominee Weeda keek zorgelijk. Dat hoorde bij zijn beroep”.
“Janny (de zus van Manny die kwam helpen bij de bevalling) kwam nooit alleen; Janny nam altijd Janny mee.”
Ook met filosofische one-liners:
“Geleerdheid is te leren; wijsheid komt door ervaring.”
“Elke keuze biedt het toeval ruimte.”
“Het hart heeft redenen die de rede niet kent.” Dit laatste is een citaat van Blaise Pascal en deze wijsheid speelt een cruciale rol in het leven van Andries.
In Kom verder! schetst Freek de Jonge een intrigerend, bij tijd en wijle beklemmend en ontluisterend, maar ook een liefdevol leven overheerst door de calvinistische opvattingen en levensmoraal van zijn opa, zijn ouders en de kringen waarin zij verkeerden. Boeiend en met zorg en liefde geschreven.
“Kom verder!” heb ik met veel plezier gelezen en ik ben nieuwsgierig naar het vervolg. Het boek “Zaansch Veem” ken ik al, maar naar “Reikhalzend verlangen” zie ik uit.
Tenslotte ben ik er nog benieuwd naar wat er is gebeurd met de verzameling van Andries van ansichtkaarten met kerkgebouwen.
Hilversum - Nico Smit
2
Reageer op deze recensie
