Literaire terugblik op een pijnlijk verleden

De Britse auteur Elizabeth Jane Howard (1923-2014) kennen we in Nederland voornamelijk van ‘De Cazalets’, een imposante vijfdelige familiekroniek. Maar al in 1950 debuteerde zij met ‘The Beautiful Visit’ dat meteen werd bekroond met de prijs voor jonge schrijvers voor de beste roman van het jaar. Daarna had Howard maar liefst ruim vijf jaar nodig voor haar tweede roman ‘The Long View’ (1956), door velen gezien als haar beste werk. Deze is nu (eindelijk) uitgebracht in een Nederlandse vertaling onder de titel ‘Welbeschouwd’.

Het is het verhaal van Antonia, die op 43-jarige leeftijd wordt geconfronteerd met het vooruitzicht haar leven alleen te moeten slijten. Haar kinderen hebben haar niet meer nodig en haar ontrouwe echtgenoot gaat haar definitief verlaten. Wat volgt is een achterwaartse gedachtegang waarin Antonia de lezer meeneemt in een pijnlijk proces waarin laag voor laag van haar persoonlijkheid wordt afgepeld tot het duidelijk wordt wat er eigenlijk toe geleid heeft waarom zij zich, op 43-jarige leeftijd, in deze situatie bevindt. De bijzondere vorm waarin in vijf delen steeds verder wordt teruggegaan in de tijd heeft zo ook een functionele betekenis gekregen. Dit moet in 1956 heel vooruitstrevend zijn geweest en heeft ook nu nog niets aan spanning verloren.

Wie bekend is met ‘De Cazalets’ herkent direct de bijzondere schrijfstijl van Howard. Alsof zij gewoon opschrijft wat ze denkt, in een rustig tempo maar non-stop en slechts gescheiden door leestekens. Toch gebruikt ze geen moeilijke woorden, het is meer de constructie van de zinnen die de snelheid uit het leestempo haalt en vaak om herlezen vraagt voor een beter begrip. Maar het is onwaarschijnlijk knap dat Howard in één enkele zin, ook al bevat die soms wel 150 woorden, een heel verhaal kan vertellen en met een niets of niemand ontziende scherpte haar personages neerzet of een situatie analyseert:

”...Ze zag er aantrekkelijk uit omdat ze heel jong was, en omdat ze heel jong was voelde ze zich zo heel onaantrekkelijk. ...“

Maar waar je bij ‘De Cazalets’ als het ware onderdeel wordt van de familie, laat Howard de lezer in ‘Welbeschouwd’ nergens echt dichtbij komen. Het blijft afstandelijk en beschouwend, hetgeen doet vermoeden dat er heel wat autobiografische elementen in het verhaal zitten.

In het voorwoord, dat gezien lengte en inhoud ook uitstekend als nawoord op zijn plaats was geweest, geeft bevriende auteur Hilary Mantel veel informatie over de mens en auteur Elizabeth Jane Howard. Ook beveelt zij Howard’s werk aan bij studenten die willen leren schrijven. Met een overdaad aan zinnen die regelrecht materiaal zijn voor een studie taalkundig ontleden moet ‘Welbeschouwd’ een pittige klus zijn geweest om te vertalen. Inge Kok, die eerder ook tekende voor de vertaling van 'De Cazalets', heeft zich uitstekend van deze taak gekweten. Ook zoveel jaar na dato en in vertaling blijft ‘Welbeschouwd’ een ware literaire traktatie. Extra kersjes op de taart worden gevormd door de metaforen en prachtige sfeertekeningen uit vervlogen tijden. Tijden waarvan je als vrouw hoopt dat ze nooit meer terug zullen keren.