Simcha Kalman en de houten eend met wieltjes

Al op blz. 30 lees je een prachtig citaat om nog lang over na te denken: “Een mens was niet alleen wie hij was geweest, maar ook met wie en waar. Hij was de woorden die hij had gehoord en de stemmen waarmee ze waren gesproken, hij was de beelden die hij had gezien, de geuren die hij had geroken en alle handen die hem hadden aangeraakt”. Aldus Chaja.

Chaja (joods meisje) is twintig jaar en gaat filosofie studeren. Ze vertrek uit het ouderlijk huis, huurt een kleine etage voor een spotprijs in het in verval geraakte deel van de stad Antwerpen. Haar studiebeurs is echter niet toereikend, dus ze moet bijverdiensten zoeken. ’s Morgens werkt ze in een bloemisterij met als specialiteit grafkransen en ’s middags vindt ze een baantje als “promeneuse” bij het ultraorthodox joodse (chassidische) gezin Kalman dat vijf kinderen heeft. Avrom van 8, Dov van 6, de tweeling Tzivja en Esja van 5 maanden en Simcha (in het Hebreeuws betekent deze naam vreugde) van 4 jaar en hij plast nog in zijn broek. Er wordt van haar verwacht dat ze gaat wandelen in het stadspark met de meisjes in de kinderwagen en met Simcha. Er ontstaat meteen een speciale band tussen Chaja en de kwetsbare, kleurloze Simcha. “Ik hield onmiddellijk van hem” (blz. 19). Simcha heeft een obsessie voor de kwakende eendjes in het park.

Vader Kalman spreekt niet met haar, is ronduit vijandig en vindt haar een sjlechte frau, vergelijkbaar met Gomer, een tempelprostituée. De oudste twee jongens lachen haar daarom uit. Volgens hem respecteert zij de joodse wetten niet. Draagt een broek… geen rok, e.d. En dan is er nog de conciërge, een jodenhater, par excellence, die haar het leven zuur maakt, uitscheldt en aan wiens genade zij is overgeleverd. Maar Chaja vecht voor wat ze waard is.
Gelukkig is daar ook de oude 75-jarige bovenbuurman van haar ouders, meneer Apfelschnitt, die vaak met haar praat over allerlei joodse zaken en haar de raad geeft om wat vaker haar ouders te bezoeken. “Denk aan het vijfde gebod”.
Eigenlijk heeft Chaja geen tijd om colleges te volgen, laat staan te studeren, zo wordt ze in beslag genomen, vooral door het gezin Kalman. Het maakt haar echter niet gelukkig. Integendeel. Dit is verhaallijn 1.

Verhaallijn 2, dat zijn de twee volle koffers die in de oorlog (in 1943) begraven werden door haar vader in de achtertuin van zijn eerste onderduikadres. Zijn eenzame, obsessieve zoektocht naar de verdwenen koffers, zijn verleden, loopt parallel met het eenzame leven van Chaja tijdens haar eerste studiejaar, haar “coming of age”. De vergelijking “donker en licht” dringt zich op.
“Wat zat erin?” zei ik. (…) “Overwegend boeken”, vertelde hij, “maar ik weet niet meer welke. En mijn oude viool natuurlijk. (…) En er zit een album in met foto’s” Moeder vindt dat hij het verleden moet laten rusten… maar vader ziet dat anders. Als een mol graaft hij verscheidene terreinen af… zonder vergunning soms op privé terrein (!) en wordt hij zelfs opgepakt door de politie. Hij vindt ze niet.

Beiden graven zich moeizaam een weg op zoek naar hun identiteit, naar wie ze zijn. Naar de geheimen van het leven.Dan gebeurt er een ramp. Hoe nu verder? Wie heeft er schuld? Is er nog een weg verder? Het beste advies is dit boekje te lezen!

De schrijfstijl is heel toegankelijk. Bijna eenvoudig te noemen en zeker niet gespeend van enige humor. Er komen echt prachtige zinnen voorbij, mooie joodse wijsheden, zie mijn openingscitaat. Die gedachte laat me niet meer los.

En tot slot nog een veelzeggend citaat. Blz. 43. De conciërge die een bloedhekel aan joden heeft verzucht tegen zijn hond: “Die rotjoden maken er een beestenbende van, Attila! Waarom zou ik me nog uitsloven? Als ze zo graag in een stal wonen, moeten ze het zelf maar weten.”
Chaja heeft een zeer toepasselijk antwoord: ”Het is een bekend feit dat joden graag in stallen wonen, het kindeke Jezus is er als rotjood wereldberoemd mee geworden.”
(…) Vanaf dat moment leefde de conciërge met mij in oorlog.”