Lezersrecensie
Opvallende persoonlijke biografie, tussen Hermans, Wolkers en Alice Miller
'Ongedachte belevenissen', de autobiografie van Jaap Gerritsma, is een opvallend boek. Eerdere boeken van Gerritsma - vooral over zijn relatie-leven - hadden ook al een duidelijk autobiografisch karakter, maar in dit laatste boek delft hij dieper en openhartiger in zichzelf. Gerritsma wisselt steeds van positie tussen de historische Jaap die meemaakte, handelde, ervoer en de beschouwende chroniqueur-nu – tot zover niets nieuws. Opvallend is het belang van de historisch-sociaal-psychologische onderzoeker die verklaringen zoekt, patronen en verbanden ontwaart. Zijn uitweidingen om wat hij aantreft te begrijpen zijn al boeiend, meer nog geldt dat voor de veelvuldig ingebrachte invalshoeken en perspectieven van andere schrijvers, wetenschappers en activisten: een verrijking. Het biedt nieuwe dimensies van inzicht en zeggingskracht. Gerritsma toont hier hoe vertrouwd hij is met het gedachtegoed van zo verschillende denkers.
Zijn barokke stijl, die doet denken aan de Vlaming Tom Lanoye, is een belevenis apart. Steeds als de schrijver minder bekende synoniemen kiest, voel je hoe dat zijn verhaal subtiel inkleurt. Door spreekwoorden en gezegden letterlijk te nemen of juist enigszins te veranderen, richt de auteur de aandacht van de lezer op half vergeten betekenissen en associaties. Natuurlijk vertraagt dit het tempo van lezend consumeren. Maar in de traditie van de beste autobiografieën dragen de stijl-vondsten eraan bij de persoonlijke geschiedenis tot leven te wekken. Of veel meer dan dat : ook de taal, de klankkleur geeft een tijdperk gestalte, historische gebeurtenissen krijgen opnieuw kleur, kader, betekenis.
De ‘Schwartze Pädagogik’ van Alice Miller kwam pijnlijk bij me boven, toen ik las over Gerritsma’s jeugdervaringen met lijfstraffen, opsluiting en vernederingen bij de nonnen op de ‘kakschool’. En niet onverwacht maar toch schokkend zijn Jaap’s latere ervaringen met geestelijken en andere volwassen mannen die hun handen niet thuis kunnen houden. Evengoed toont de schrijver zich nieuwsgierig, avontuurlijk en speels seksueel als hij zijn jaren-60 en -70 beschrijft: uitgelaten en rommelig. En terwijl de kroniek van de benepen verhoudingen in zijn universitaire wereld me sterk deed denken aan ‘Onder professoren’ van mijn vroegere buurman W.F. Hermans’, is ‘Ongedachte belevenissen’ toch een volkomen ander boek. Vooral doordat Gerritsma de erotiek niet schuwt – de auteur is prettig openhartig en vrijmoedig – maar ook door het bruisende enthousiasme dat Gerritsma toont voor zijn vak en voor zijn samenwerking met andere vernieuwers. Bij Hermans vind je dat niet.
Hartverwarmend beschrijft de auteur hoe zijn moeder in het verzorgingshuis een romance krijgt met een bejaarde gezelschaps-pater. Een relatie die door de moeder-overste streng wordt afgekeurd en tegengewerkt. Echt Gerritsma – hij laat het er niet bij zitten : verontwaardiging over haar pedante bemoeizucht en over de vernederende behandeling die ouderen in de zorg-instituties moeten slikken, spat van het papier. Tevergeefs. Moeder werd toch hardvochtig gescheiden van haar geliefde.
Mooier dan de literaire traditie is hier de speling van het lot : terwijl van de ‘zwarte’ moeder-overste misschien niet méér rest dan dit spoor-van-een-zielige-geest in ‘Ongedachte belevenissen’, heeft de pater als een eigentijdse Romeo voor zijn geliefde tegen de verdrukking in een monument opgericht: in een eigen ommuurde tuin, gelegen aan de voet van een oude kerk, met de schaduw van één grote boom bezorgde hij haar een graf. Daar rust zij, zijn Julia en Gerritsma’s moeder. En met een fantastisch uitzicht over de Limburgse heuvels mijmeren wij over hun liefde en over ons leven.
Is er dan geen kritiek te geven? Och, over de tweede helft van zijn leven is de schrijver erg summier. Zijn eerdere boeken vullen die leegte niet geheel op: ze hebben niet dezelfde diepgang. En de stijl die voor liefhebbers een ware Fundgrube is, zal de gemakzuchtige lezer misschien archaïsch noemen.
Een goed boek, dat in één persoonlijke geschiedenis veel aspecten van de recente historie weer tot leven wekt – met discussies die je aan het denken zetten, betekenisvol taalgebruik en hier en daar prettig vrijmoedig.
Jaap Gerritsma, Ongedachte belevenissen. Uitgeverij TIC Maastricht. 247 p. ISBN: 978-94-03048-37-9
Zijn barokke stijl, die doet denken aan de Vlaming Tom Lanoye, is een belevenis apart. Steeds als de schrijver minder bekende synoniemen kiest, voel je hoe dat zijn verhaal subtiel inkleurt. Door spreekwoorden en gezegden letterlijk te nemen of juist enigszins te veranderen, richt de auteur de aandacht van de lezer op half vergeten betekenissen en associaties. Natuurlijk vertraagt dit het tempo van lezend consumeren. Maar in de traditie van de beste autobiografieën dragen de stijl-vondsten eraan bij de persoonlijke geschiedenis tot leven te wekken. Of veel meer dan dat : ook de taal, de klankkleur geeft een tijdperk gestalte, historische gebeurtenissen krijgen opnieuw kleur, kader, betekenis.
De ‘Schwartze Pädagogik’ van Alice Miller kwam pijnlijk bij me boven, toen ik las over Gerritsma’s jeugdervaringen met lijfstraffen, opsluiting en vernederingen bij de nonnen op de ‘kakschool’. En niet onverwacht maar toch schokkend zijn Jaap’s latere ervaringen met geestelijken en andere volwassen mannen die hun handen niet thuis kunnen houden. Evengoed toont de schrijver zich nieuwsgierig, avontuurlijk en speels seksueel als hij zijn jaren-60 en -70 beschrijft: uitgelaten en rommelig. En terwijl de kroniek van de benepen verhoudingen in zijn universitaire wereld me sterk deed denken aan ‘Onder professoren’ van mijn vroegere buurman W.F. Hermans’, is ‘Ongedachte belevenissen’ toch een volkomen ander boek. Vooral doordat Gerritsma de erotiek niet schuwt – de auteur is prettig openhartig en vrijmoedig – maar ook door het bruisende enthousiasme dat Gerritsma toont voor zijn vak en voor zijn samenwerking met andere vernieuwers. Bij Hermans vind je dat niet.
Hartverwarmend beschrijft de auteur hoe zijn moeder in het verzorgingshuis een romance krijgt met een bejaarde gezelschaps-pater. Een relatie die door de moeder-overste streng wordt afgekeurd en tegengewerkt. Echt Gerritsma – hij laat het er niet bij zitten : verontwaardiging over haar pedante bemoeizucht en over de vernederende behandeling die ouderen in de zorg-instituties moeten slikken, spat van het papier. Tevergeefs. Moeder werd toch hardvochtig gescheiden van haar geliefde.
Mooier dan de literaire traditie is hier de speling van het lot : terwijl van de ‘zwarte’ moeder-overste misschien niet méér rest dan dit spoor-van-een-zielige-geest in ‘Ongedachte belevenissen’, heeft de pater als een eigentijdse Romeo voor zijn geliefde tegen de verdrukking in een monument opgericht: in een eigen ommuurde tuin, gelegen aan de voet van een oude kerk, met de schaduw van één grote boom bezorgde hij haar een graf. Daar rust zij, zijn Julia en Gerritsma’s moeder. En met een fantastisch uitzicht over de Limburgse heuvels mijmeren wij over hun liefde en over ons leven.
Is er dan geen kritiek te geven? Och, over de tweede helft van zijn leven is de schrijver erg summier. Zijn eerdere boeken vullen die leegte niet geheel op: ze hebben niet dezelfde diepgang. En de stijl die voor liefhebbers een ware Fundgrube is, zal de gemakzuchtige lezer misschien archaïsch noemen.
Een goed boek, dat in één persoonlijke geschiedenis veel aspecten van de recente historie weer tot leven wekt – met discussies die je aan het denken zetten, betekenisvol taalgebruik en hier en daar prettig vrijmoedig.
Jaap Gerritsma, Ongedachte belevenissen. Uitgeverij TIC Maastricht. 247 p. ISBN: 978-94-03048-37-9
2
Reageer op deze recensie
Gesponsord
Deze thriller trekt je razendsnel mee in een complot met onbetrouwbare staatslieden met hun eigen agenda's, internationale conflicten en hoogoplopende bedreigingen voor de samenleving.
