Fauvistische herfst

In ‘Denken, vreugde, liefde’, de nieuwste roman van Hein-Anton van der Heijden, draait het om drie personages. En om het klimaat, om de relatie van de personages tot de klimaatcrisis. De roman opent in 2018 met filosofe Evi die net afgestudeerd is op het onderwerp onverschilligheid en betrokkenheid van westerse filosofen. Zij wordt een ‘denkdier’ genoemd en niet voor niets. Ze is volop aan het Denken en daarbij op zoek naar de Liefde, de Vreugde van de liefde. Die vindt zij in de persoon van Lucas, klimaatactivist. Terwijl Evi steeds meer maatschappelijk betrokken raakt, bevindt ook de linkse Europarlementariër Miko, het tweede perspectief, zich op een keerpunt in zijn leven. Miko heeft Parijs 1968 nog steeds op zijn netvlies en strijdt voor zijn idealen. Daarbij geniet hij van het leven met zijn Franse vriendin en diens dochter. Hij bereidt zich voor op een toespraak in het Europese parlement, woorden die naar zijn idee de wereld zullen veranderen. Om de klimaatcrisis werkelijk aan te pakken, zo betoogt hij, moet je in de eerste plaats de grote bedrijven, de oliemaatschappijen en agro-industrie, onder controle krijgen. Zijn speech vindt veel bijval, wordt massaal gedeeld op de sociale media. En roept bedreigingen op. Er spelen immers gigantische belangen. ‘Jij moet oppassen,’ wordt hem toegesnauwd, en dat is nog maar het minste.
Met het derde personage kantelt het perspectief. Het doorsnijdt en overstijgt de twee andere: we zien de Schrijver die bezig is met een klimaatroman. Als hij een lucratief aanbod krijgt om de roman te verkopen voor een televisieserie, staat hij voor een dilemma: zijn schrijverschap voortzetten naar zijn eigen integriteitsnorm , of kiezen voor een breed publiek, inclusief een script met een moord op Lucas, de klimaatactivist, en de ontvoering van de stiefdochter van Miko. Hij kiest voor het laatste.

In het tweede deel van de roman is het 2023. De televisieserie is nu werkelijkheid. En zoals te verwachten is het maatschappijkritisch gehalte laag geworden. De personages uit het verhaal kijken met verwondering naar de vlakke manier waarop zij en hun belevenissen uitgebeeld worden.
De verhaallijnen van Evi en Miko die eerst los van elkaar liepen, kruisen op de uitvaart van Lucas en bij het bekijken van de voorvertoningen van de serie. Voor beiden is er is veel veranderd in vijf jaar. Evi geeft inmiddels filosofieles op een school en is depressief. Miko gaat als pensionado naar de sportschool, komt eindelijk aan romans lezen toe, wordt verliefd op de actrice die de rol van zijn vriendin speelt, maar de gloed is verbleekt. De werkelijkheid is dan ook weinig hoopgevend. De klimaatramp is onontkoombaar geworden. Het fascisme is in steeds meer landen aan de macht, ook in Nederland. Terwijl het eerste deel Hoop heet, draagt het tweede deel de naam Rouw. Einde verhaal?

‘Denken, Vreugde, Liefde’ is filmisch geschreven, het is een geheel van scènes die met elkaar een betekenisvol verband vormen. Heldere gesprekken over het klimaat worden afgewisseld met expressieve beschrijvingen. Zo fietst Evi fietst op een snikhete zomerdag door Waterland en verlangt naar de herfst:

‘Wachten tot de kleuren weer gedempt zijn, Wachten tot mensen, gevoelens en ideeën weer schaduwen krijgen, de wereld opnieuw gelaagd wordt. Wachten tot onder alle oppervlaktes de suggestie van een andere werkelijkheid weer zichtbaar wordt. Een van kleur verschoten werkelijkheid waarin zwanen niet langer wit zijn maar paars, boerderijen vlammend rood, weilanden niet groen maar zilverblauw.’

De structuur van de roman is veelzijdig, caleidoscopisch. Het perspectief van de schrijver snijdt door de andere lijnen heen en laat onverwachte doorkijkjes zien met spiegelingen en bespiegelingen. Gebeurtenissen zie je eerst als verhaal weergegeven, vervolgens als een denkproduct van de schrijver. Dat wordt bewerkt tot script en scenario voor een tv-serie, in beeld gebracht en daarop volgt weer reflectie in het verhaal van de hoofdpersonen en de acteurs, inclusief de schrijver.
Door deze structuur, de sterke inhoud, en de manier van schrijven is een kleurrijk, multidimensionaal, moedig en maatschappelijk relevant verhaal ontstaan. Ondanks rouw en wanhoop om de vernietiging van de aarde en de ultrarechtse macht, zijn er lichtpunten. Zo stelt Miko op de uitvaart van Lucas dat voor fascisten de begrippen Denken, vreugde, liefde niet bestaan. Maar: zijn stiefdochter komt na een paar dagen vrij omdat zij haar ontvoerders, jongeren uit de extreem rechtse hoek, met argumenten weet te overtuigen van de zin van de klimaatstrijd. Leve de ratio! En als Miko een lezing voor een groep jonge klimaatactivisten uit vooral Afrikaanse landen geeft, herkennen zij niets van zijn pessimisme. Afrika, het werelddeel van de toekomst. Ook voor Evi openen zich nieuwe wegen. Denken, vreugde, liefde kunnen onderduiken, maar niet voorgoed. Ze laten zich niet doden. Of zoals Luther het verwoordt: ‘Als de wereld morgen vergaat, plant ik vandaag nog een appelboom.’