Ontworteld sleept je mee de avond door, de nacht in

Het gebeurt niet vaak, maar deze keer was de omschrijving van uitgever Tom Harmsen spot on. ‘Alsof je een nieuwe favoriete trui hebt gevonden,’ schrijft hij achterop het boek Ontworteld om de lezer over te halen het aan te schaffen. Verdomd als het niet waar is.

Ontworteld van Naomi Novik is een fijn boek. Het is een sprookjesachtig boek. Het is het eerste boek in lange tijd dat me ertoe dreef om mijn gezonde verstand te negeren en ’s avonds in bed lang door te lezen. Omdat het zo lekker is en je nog even…

Het is het verhaal van Agnieszka, die in een klein dorpje woont aan de rand van het kwaadaardige Woud. Ieder contact met dat Woud, zelfs het inademen van de lucht onder de bomen, kan mensen tot waanzin drijven. Erger is dat het langzaam oprukt, dorpjes verzwelgend op zijn weg. Het enige verweer is de tovenaar Sarkan, De Draak, maar de prijs voor zijn bescherming is hoog. Elke tien jaar kiest hij een meisje uit een van de dorpen dat tien jaar bij hem in zijn toren moet wonen. Als ze terugkomt, is ze ontworteld. Ze past niet meer bij haar dorp en verdwijnt meestal naar de grote stad.

En dan wordt – natuurlijk – de tegendraadse, slimme, onhandige Agnieszka gekozen om hem naar de toren te volgen en natuurlijk blijkt Sarkan niet de man die ze dacht en natuurlijk gaat Agnieszka de strijd aan tegen het Woud, de Draak en de gevestigde orde van haar land. Novik put uit de traditie van Russische sprookjes – de heks Baba Jaga is ook in dit verhaal een mythische figuur. Ze put uit de traditie van Europese sprookjes als Belle en het Beest. Het resultaat is misschien niet verpletterend verrassend, maar wel heel erg fijn om te lezen.

De karakters in het verhaal komen snel tot leven. Novik schuwt het cliché niet: de dappere, sociale, getalenteerde hoofdpersoon, de ruwe-bolster-blanke-pit tovenaar, de door ambitie verblinde tegenstrever. Stuk voor stuk hebben we ze vaker gezien, veel vaker. Maar dat maakt allemaal niets uit. Want Novik gaat met haar personages aan het werk en slaagt erin om binnen die clichés nieuwe diepten te vinden. Agnieszka is fris en brutaal, je voelt de sociale handicap van Sarkan op iedere bladzijde.

Misschien komt dat doordat Novik wel degelijk diepere lagen toevoegt, zoals de vriendschap tussen Kasia, Agnieszka’s mooie, getalenteerde vriendin. Iedereen was er al jaren van overtuigd dat zij gekozen zou worden door de Draak. De verkapte jaloezie die dat in de relatie tussen de vriendinnen heeft gebracht, speelt een prachtige, subtiele rol. Hetzelfde geldt voor de koele afstandelijkheid die de tovenaars ontwikkelen ten opzichte van hun omgeving doordat ze nauwelijks verouderen, of de relatie tussen de held-prins Marek en zijn moeder.

Ontworteld doet denken aan Juliet Marillier op haar best, maar Novik vermijdt het zware love interest van de laatste. Daarnaast hanteert ze een frisse humor, zoals wanneer Agnieszka op het moment dat ze slechts één toverspreuk beheerst –die haar werkkleren verandert in een baljurk met korset en talloze rokken – die inzet om aan de ongewenste avances te ontkomen.

Haar taalgebruik is soepel en beeldend, zonder ook maar een moment hoogdravend te worden. Je voelt de kwaadaardige lucht onder de bomen van het Woud, de kilte van de muren van de toren en de verwarrende uitgestrektheid van de burcht van de koning. En het verhaal zelf, tja, dat sleept je gewoon mee, de avond door, de nacht in…

Er is een reden dat clichés cliché zijn geworden: ze spreken de lezer aan, ze voelen veilig, ze raken thema’s die diep in ons verankerd zitten. Mits goed gebruikt, zijn ze gewoon fijn. Net als dit boek.