Alle tinten groen en geel

Wie kranten leest en van boeken houdt, weet dat het met de literatuur, met name in Nederland, uiterst slecht is gesteld. Ondanks dappere pogingen van de Commissie voor de Propaganda van het Nederlandse Boek wil het maar niet beteren. Ooit beroemde uitgeefhuizen geven de pijp aan Maarten, voorbeeldige uitgevers gaan vervroegd met pensioen. ‘Ik vind er niets meer aan,’ heb ik al menigeen horen zuchten. En dat is geen wonder. Na de vele fiasco’s van de afgelopen jaren, ik noem als voorbeeld het samengaan van De Slegte met de boekhandelsketen Selexyz, het monstrum Polare dat daaruit voortkwam en vervolgens het faillissement dat onontkoombaar was, is het bezoek aan een boekhandel niet altijd een feestje. ‘Ik ga nog liever naar een begrafenis dan dat ik Polare bezoek,’ was de meest treffende opmerking van 2014.

Ellende alom dus.
En iedereen klaagt.
Maar niermand had of heeft het over het waarom. Waar is de teloorgang van de interesse in, en de verkoop van het boek in Nederland door veroorzaakt?

In Bauer maakt vrienden schetst Guus Bauer het klimaat waarin gewerkt moet worden. Waar een schrijver, criticus en journalist tegen aanloopt. En hij doet dat zonder een blad voor de mond te nemen. Laat ik een van de vele treffende en vilein geschreven passages citeren:

‘Nog niet zo heel erg lang geleden was het publiceren bij een van de oude uitgeefhuizen een keurmerk op zich. Kwaliteit was de eerste vereiste. Daar is in pakweg vijf jaar tijd danig verandering in gekomen. Ene Vic zag zijn levenswerk zo goed als verkwanseld. Goede of op zijn minst bijzonder grappige boeken moesten plaats maken voor gemakkelijk in de markt te zetten werkjes, ideeënboeken. Dwaallicht, och waar zijn die tijden? Folders waar je een lamp, nee een schijnwerper, nee, een vuurtoren bij nodig hebt om er een zweempje literatuur in te ontdekken.’

Is hier sprake van overdrijven? Geenszins. Bauer beschrijft zo scherp als hij dat kan wat hem iedere dag treft. Zijn vak, zijn passie, de boeken dreigen ten onder te gaan. En met zijn rug tegen de muur bijt hij van zich af. Als een koene ridder die zich opoffert en in zijn eentje een heel leger te lijf gaat. En nogmaals, hier is geen sprake van strijden tegen windmolens, het gaat hier om uiterst belangrijke zaken. Thrillers die als ‘literaire sensatie uit Frankrijk’ worden aangeprezen. Boekjes die in vier weken op een mobiel worden geschreven, niet of nauwelijks worden herschreven en vervolgens worden gepubliceerd. ‘Hoofden van cultuurkaternen die nog liever in hun eigen krantenvlees snijden dan een interview van een freelancer te accepteren omdat ze de auteur, de schilder, de filmer, de politicus of de popster zelf willen spreken.’

Boeken, zeker wanneer het literaire fictie betreft, die voor radio en tv slechts enkele dagen houdbaar blijken. Het kleine segment van eeuwig dezelfde schrijvers die altijd weer op de buis mogen verschijnen. ‘Sommige programma’s draaien helemaal door en vissen tot in het oneindige in dezelfde vijver.’ Boekbesprekers die, in navolging van hotel- en restaurantketens, een systeem van sterren ter beoordeling hanteren. ‘Redacties spelen graag bovenmeester.’ Heruitgegeven klassiekers, zoals De Toverberg van Thomas Mann, waarboven drie fletse hemellichaampjes prijken. Krimpende boekenbijlagen. Het tegenwoordige belang van de geloofwaardigheid van fictie. Blijkbaar mag een schrijver zijn eigen waarheid niet langer liegen… Boeken die gerust met een pagina of tweehonderd minder toe hadden gekund. (Vaak boeken die zweten van de geëtaleerde kennis als gevolg van Wikipedia-gebruik) Dit is slechts een greep uit de vele voorbeelden die Bauer noemt, de redenen waardoor het fundament van het boekenvak langzaam maar zeker wordt wegvreten.

Bauer probeert in Bauer maakt vrienden de onderste steen boven te krijgen. Wanneer je zo diep gaat kom je tot gedachten die verder gaan dan de papieren wereld of die van de E-reader.

‘De pest in dit metier, en waarschijnlijk in de meeste vakgebieden, is dat je afhankelijk bent van mensen waar je eigenlijk normaal gesproken niet mee om wilt gaan. De wet van de omgekeerde wereld. Een auteur die veel aandacht krijgt in de media, stoppen we wat extra’s toe.’

Nee, hier is geen sprake van rancune. Ik kan het weten, vaak sta ik naast Bauer als het gebeurt of spreek ik dezelfde auteur. In vrijwel iedere strofe van dit boek herken ik mijzelf en ben ik jaloers op de goed gekozen woorden waaruit Bauers zelfreflectie bestaat.

‘Wanneer ik walg van mijzelf en prompt daarop ook walg van die afkeer, wanneer de onzekerheid de bravoure duidelijk overschaduwt, wanneer er nauwelijks nog te schertsen valt, kortom, wanneer ik zo fijnbesnaard ben dat ik mijzelf liever niet tegenkom, wil het binnenstappen bij een goed gesorteerde boekhandel nog weleens helpen.’

Alle frustraties, gedachten en ideeën van Bauer lijken in dit boek samen te komen, vinden vorm en komen tot stilstand in hun ijzingwekkende waarheid. Dit is de stand van zaken in boekenland. De vaart waarmee het gebeurt, de ellenlange stoet van gesproken auteurs, de energie die in ieder kapittel van dit boek doorklinkt, doet aan een opmerking van de Nobelprijswinnaar Patrick Modiano denken. ‘Ik vind schrijven beklemmend. Vooral omdat alles op papier krimpt: wat in je hoofd nog ruim en groot was versmalt zich zodra je het opschrijft. Daarom moet het zo snel mogelijk gebeuren.’ Bauers schrijven is beklemmend. Wat anderen in het boekenvak slechts fluisterend of danig verhit met hun vrienden bespreken, gooit Bauer gewoon in de groep. Iedereen mag het lezen, iedereen mag het weten. Wat valt er immers te verbergen? Wanneer een complete bedrijfstak door onkunde, onwil en paniek ten onder dreigt te gaan moet iemand aan de noodklok gaan hangen.

Bauer doet dat, en met verve, in zijn genadeloze en toch met zeer goede bedoelingen geschreven Bauer maakt vrienden.