Sorry dat dit het is

Erik Jan Harmens is een dichter om wie je niet heen kunt. Zijn oeuvre is groot. Open mond is zijn achtste boek, als we een bloemlezing meetellen. Wie hem heeft horen voordragen, blijft zich dat herinneren. Dus als ik Harmens lees, hoor ik hem. Doordat hij de publiciteit niet schuwt en openlijk in gedichten en tijdens interviews over zijn huwelijksproblemen verslag doet, denk je ook aan zijn leven als je hem leest. Lastig. Liefst laat ik de taal zijn werk doen, niet de anekdote erachter. Tegelijkertijd zorgt de wetenschap dat deze bundel tijdens een scheiding werd geschreven ervoor dat ik de bundel erg bijzonder vind. Ik las de gedichten met open mond. Een scheiding is al pijnlijk genoeg zou je denken. Er zo open over zijn en je dusdanig blootgeven is niet iedereen gegeven…

Onmacht is het woord dat bij veel regels van Harmens bij mij opkomt. Herkenbare onmacht, waarschijnlijk voor veel lezers die met hun relatie tobben.

‘ik kan net zo goed in een kast praten tegen de hangers.’

‘ik wil je vuile verwijten als douchegel van me af laten glijden
maar het stroomt niet het stolt plakt vaster als ik wrijf.’

‘Stik je of zoek je andere lucht wil je deze hier niet inademen
je open mond rood als een schotwond ik doe lalala waardoor
ik je niet versta.’

‘ik hoor de ruzie die we nog moeten maken
we kunnen niet meer inslikken wat later weer
toen zo’n pijn gaat doen.’

‘het was of ik in een serie speelde
waar men me was vergeten uit te schrijven.’

Onmacht, vervreemding en angst zijn sleutelwoorden die op vrijwel ieder gedicht van toepassing zijn. Erik Jan Harmens is een meester in het blootleggen ervan. De dagelijkse dingen, dat wat je mensen hoort zeggen, de gedachten die we binnenhouden en die deze dichter gewoon opschrijft.

Vaak, en dat viel mij ook al in de andere bundels van Harmens op, lijken de gedichten op gestapelde mooie regels. Readymades, notities, scherven van gesprekken. Het zijn taartjes die uit diverse laagjes bestaan. Soms doet alleen de vulling je wat. Dan is het glazuur net iets te zoet of de bodem te droog. En daarmee komt een andere vraag naar boven. Wanneer is een gedicht een goed gedicht? Als het compleet af is? En waar blijkt dat dan uit? Draait het bij beroemd geworden gedichten niet om de opening of een prachtige strofe? En uit hoeveel goede gedichten moet een bundel bestaan om het een goede bundel te vinden?

‘bidden bij het pinnen maar blik onverstoord tot op het/ schermpje verschijnt betaling akkoord’ vond ik een heerlijke regel. Ik moest glimlachen, herkende er een moment in dat vrijwel iedereen weleens heeft meegemaakt. Maar niemand schrijft het op. Het is te futiel. Maar niet voor Harmens.

‘je leidt mijn vinger bij je naar binnen/ als een blinde naar een tandartsstoel’ is nog zo eentje, zij het over een heel ander onderwerp. De dichter vindt een metafoor, stapt over valse schaamte heen en beschrijft uiteindelijk exact de situatie.

Erik Jan Harmens lijkt onze wereld als een vreemde te bekijken. Vol verbazing. Hij snapt niet helemaal wat ons drijft en wat hij zelf teweeg brengt.

‘bij elke ballon die ik stuktrap gaan mijn ogen dicht.’

‘elke tegel in het plafond heeft achttien maal achttien gaatjes.’

‘het liefst zou ik de hele dag vanuit een stacaravan door de
luxaflex spieken
naar mensen die iets verplaatsen of een praatje maken
zonder daaraan onderdoor te gaan’

Natuurlijk staan er naast schitterende regels ook geweldige gedichten in Open mond. Zo vond ik hoe het gaat erg geslaagd. Het doet aan het werk van K. Schippers denken.

hoe het gaat
ze wil weten hoe het gaat

je moeder wil weten hoe het gaat
je moeder belde ze wil weten hoe het gaat

dus bel ‘r en zeg hoe het gaat
bel je moeder en zeg hoe het gaat

als het goed gaat zeg je goed
als het slecht gaat vraag je en met jou

Erik Jan Harmens is een dichter die ertoe doet. Hij schrijft regels die de aankoop van een bundel rechtvaardigen. Ze komen aan als een moker. En dat weet hij zelf maar al te goed. Niet voor niets eindigt Open mond met

‘je zegt dat ik niet wil veranderen
maar ik wil juist dat niets hetzelfde blijft.’