Humorrijke maar ook troostrijke zoektocht naar liefde

Nadat Gary Shteyngart zijn Russische achtergrond in zijn vorige drie romans al als bron heeft gebruikt, is het nu tijd voor het complete verhaal. In de Kleine mislukking gaat hij terug naar zijn jeugd in Leningrad en vertelt hij hoe hij vanaf daar verder is opgegroeid in Amerika. Maar deze roman bevat niet alleen het verhaal van Gary (geboren Igor), het is ook het verhaal van de geïmmigreerde Sovjet-Joden die moeite hebben hun eigen identiteit te vinden in hun nieuwe vaderland. Of zoals de schrijver verwoordt: “In dit boek probeer ik uit te leggen wie we (Sovjet-Joden) wel waren”. Die uitleg, verrijkt met veel humor, is een lust om te lezen.

Igor is in zijn jonge jaren ziekelijk; hij is astmatisch en door een val uit de kinderwagen heeft hij ook een tijd last van leer- en coördinatieproblemen. Maar bovenal is Igor verliefd op Lenin en de grote dingen die de Sovjet-Unie heeft bereikt. Het is dan ook een schok voor hem als zijn ouders besluiten naar Amerika te emigreren. “Wij zijn de Graanjoden, naar Amerika gebracht door Jimmy Carter in ruil voor al die tonnen graan…” Gary (zijn ouders hebben Igor vervangen door het Amerikaansere Gary) heeft het in het begin erg moeilijk. Hij maakt weinig vrienden, wordt gepest om zijn accent en heeft daardoor enorm last van heimwee. Het er zo graag willen bijhoren leidt er vanaf zijn tienerjaren en adolescentie zelfs toe dat hij negatieve aandacht prefereert boven geen aandacht. Dit zorgt ervoor dat hij zich soms onmogelijk gedraagt en zijn moeder hem het koosnaampje ‘Kleine mislukkeling’ geeft; twee woorden die een heel spectrum van niet uitgekomen dromen weerspiegelt. Wanneer ze later als gezin voor een bezoek in Leningrad terug zijn, daar waar het allemaal begon, is het voor Gary en zijn ouders duidelijk waar ze hun plek hebben gevonden.

Het verhaal van Gary lijkt zo een treurige vertelling te worden, maar vanaf het begin weet Shteyngart er toch een vrolijke leeservaring van te maken. Zijn humoristische stijl laat je soms hardop lachen, wat weinig schrijvers gegeven is. Zo raakt Gary bijvoorbeeld, kort na hun immigratie, bevriend met een meisje met één oog: “Aanvankelijk vertrouwen we elkaar niet erg, maar ik ben een immigrant en zij heeft maar één oog, en dus staan we gelijk!”

Maar ondanks deze stijl verliest de schrijver het verhaal niet uit het oog. Regelmatig grijpt hij terug naar de jeugd van zijn ouders en zelfs grootouders. Dit levert beelden op van oorlog en ontheemding maar ook het inzicht dat het verleden mensen maakt tot wie ze zijn. Door het heden en verleden op deze manier af te wisselen geeft de schrijver je een geweldige inkijk in hoe de afzonderlijke gezinsleden hun nieuwe wereld beleven. Voor de opdracht, die hij zichzelf heeft gegeven, is hij dan ook met vlag en wimpel geslaagd.