Een liefdeloos pak slaag

Een man en vrouw ontmoeten elkaar, voelen zich tot elkaar aangetrokken en krijgen een verhouding. Al snel dringt de man aan op een intens rollenspel, de een onderdanig, slaafs, de ander dominant. Liefde en seks lopen door elkaar. Vijftig tinten grijs?  Zeker niet, maar het is niet heel vergezocht. Het boek Venus in Bont (1870) geschreven door Leopold von Sacher-Masoch is nu heruitgegeven door Athenaeum-Polak & Van Gennep en verbeeldt de psyche van een fetisjist, wat bekend is komen te staan als het masochisme.

Het verhaal begint met de protagonist Severin von Kusiemski die in een droom spreekt tot een tot leven gekomen Venus beeld, gekleed in bont. Samen bespreken ze de relatie die mannen en vrouwen tot elkaar hebben en over de plichten in een relatie ten opzichte van het plezier, de seksuele vrijheid. Volgens de Venus houden mensen te veel vast aan de plichten en deugdzaamheid en wordt er te weinig geluisterd naar de eigenlijke natuur en verlangens. Lyrisch schrijver en romanticus Severin is verliefd op deze Venus en ziet haar gepersonifieerd in de mooie en rijke, jonge weduwe Wanda von Dunajew die boven hem woont. Zij krijgen een verhouding. Severin raakt zo van haar in de ban dat hij haar vraagt hem tot haar slaaf te maken. De erotische fantasie, het volledig aanbidden van een vrouw, onderdanig aan haar zijn als aan een wrede godin wil de schrijver in vervulling laten komen. Wanda laat Severin een contract tekenen, zijn onderwerping moet onvoorwaardelijk zijn. Alles wordt van hen afgenomen, zijn huis en zelfs zijn identiteit: Gregor heet hij nu. Slaaf van Wanda. Wanneer Wanda gedurende de tijd die volgt een man ontmoet waaraan zij zich zelf zou kunnen onderwerpen verandert het erotische spel met Gregor in machtsmisbruik en verraad. Het spel verbeeldt een fantasie zonder grenzen dat niet altijd als spel herkenbaar is, het boek is duidelijk, een dergelijk spel kan alleen eindigen in het beëindigen van de relatie of de dood.

Mooi aan Venus in Bont is de heldere wijze waarop het verslavende element van het rollenspel wordt verwoordt. Waar dat in de Vijftig Tinten­- trilogie vooral neerkomt op klaterende orgasmes, betekenisvolle blikken, veel gebloos en flauwe oppervlakkige innerlijke vertwijfeling, wordt de lezer in Venus in Bont meegenomen in de soms subtiele en soms grove aspecten van de erotische verslaving. Met name het onvermogen van het hoofdpersonage om nog zelfstandig te kunnen handelen of helder na te kunnen denken, nadat hij zich heeft onderworpen, wordt krachtig in woorden gevat. Het onvoorspelbare karakter van Wanda is in het bijzonder goed uitgewerkt. Soms is Wanda een beminnelijk en benaderbaar karakter en dan, vanuit het niets een kille onberekenbare ijskoningin. Zelfs voor de lezer valt er geen peil op te trekken.

In Venus in Bont speelt het taalgebruik een belangrijke rol, het verandert gedurende het verhaal. Waar vooral in het begin het taalgebruik van de protagonist lyrisch en wat pathetisch aandoet, verschuift dat zodra de verschuiving in de relatie plaatsvindt van gelijkwaardigheid naar dominant en onderdanig. Al met al is dit boek interessant omdat het thema zelfs in 2015 er een is uit de taboesfeer. Leuk om te lezen en misschien ook wel een noodzakelijk boek in relatie tot de recente hype rondom de erotische roman.