Gedateerde, maar nog steeds goede science fantasy

Binnen het genre is Jack Vance één van de grote namen uit de jaren 70, zowel binnen de sciencefiction als binnen de fantasy. Sterker nog, met enige regelmaat mengt hij deze genres binnen één boek, waarin hij buitenaardse werelden creëert met een fantastische ondertoon. Zo ook in de heruitgave van Tschai, oorspronkelijk uit 1968. Het boek bevat twee opvolgende novelles, maar leest als één boek en zal dus ook in die hoedanigheid besproken worden.

Tijdens een ruimtereis van de Explorator IV wordt een signaal ontvangen, afkomstig van een planeet 200 lichtjaar verderop; in totaal 212 lichtjaar van de aarde vandaan. Uiteraard wordt dit onderzocht, want zoals de kapitein zegt 'Als er signalen van een wereld worden uitgezonden […] nemen we haast vanzelf aan dat hij bewoond is.' Eenmaal in het zonnestelsel Carina 4269 worden Adam en zijn compaan Paul met een shuttle naar de onbeduidende grijs-bruine planeet gestuurd waar het signaal vandaan kwam. Nog voor Paul en Adam de planeet bereiken, zien ze vanuit het raam van de shuttle hoe de Explorator IV neergehaald wordt. Vanaf dat moment mogen ze het alleen zien te redden.

Hoewel het een sciencefictionboek is, neigt het verhaal van Tschai meer naar een klassiek fantasyverhaal. Er is een queeste te voldoen (een weg terug naar huis vinden) en Adam redt ergens ondertussen nog een dame in nood. De planeet Tschai is uitgebreid beschreven en bevat verschillende volkeren van verschillende rassen. Langzaam maar zeker wordt duidelijk dat mogelijk niet al deze rassen inheems zijn. Dit verklaart ook de bijzondere verhoudingen die sommige rassen tot elkaar hebben, waarin het ene ras het andere haast vereert. Een ander interessant punt is dat het mensenras hier eens niet het hoogste en meest belangrijke ras is. Sterker nog, de mens is niets bijzonders. Op de mens wordt gejaagd, de mens wordt als slaaf gebruikt of gewoon als vuil gezien.

Het boek is op leeftijd, en dat merk je. In het taalgebruik, in de vrij rustige verhaalopbouw en in de overheersing van mannen in alle opzichten. Iets waar niet eens echt vragen over gesteld wordt in het boek: vrouwen zijn er om mooi te zijn, gered te worden of de gevreesde, enge heks uit te hangen. Daarnaast lijkt alles wel heel gemakkelijk te gaan, iets meer tegenslag en iets minder zelfvertrouwen van Adams kant hadden realistischer overgekomen. Soms lijkt Adam haast een karikatuur van zichzelf te zijn. Alsmede het feit dat hij voor een nieuweling zich wel heel goed en zonder enig probleem aanpast aan de planeet, en zelfs meer lijkt te kunnen en beter de juiste toon weet aan te slaan dan inheemse bewoners.

De harde kern van de sciencefictionfans zal zich ergeren aan het gebrek aan logica en het gemak waarmee dingen als reizen door de ruimte bekeken worden. Alsof het gaat om niets anders dan een iets ingewikkeldere auto. Dat doet aan het verhaal niets af, want daar ligt Vance's grote kracht: het vertellen van een prachtig verhaal in een enorme, prachtige wereld. Wanneer je je over de minpunten heen kan zetten en het boek kan waarderen voor wat het wel biedt, krijg je een spannend reisverhaal van gedwongen vrienden. Een verhaal dat goed uitgewerkt is, en waar nog veel meer achter zit. Want als iets duidelijk is, dan is het wel dat het verhaal nog niet af is. Tschai blijft intrigeren, en het volgende deel zal uit moeten wijzen wat Adam nou echt bereikt op de waanzinnige planeet.

In september 2017 komt de tweede Tschai-omnibus uit