Slavernij

Onder slavernij verstaan we dat een persoon eigendom is van een andere persoon. Ook Nederland heeft zich schuldig gemaakt aan deze afschuwelijke praktijk. Zo verhandelde de WIC bijvoorbeeld slaven (de VOC staat er minder om bekend, maar kon er echter ook wat van) en op onze kolonieën werden slaven gehouden. De WIC verscheepte een groot deel van de slaven naar de Verenigde Staten. 

In de Verenigde Staten werd er in het zuidelijke deel groot gebruik gemaakt van slaven als werkkracht. Zij werkten hier veelal op de plantages. In het noorden was slavernij minder aan de orde, omdat daar gewone arbeiders ingezet werden. 

Tegen het einde van de 18e eeuw begon er steeds meer protest te komen tegen slavernij. Soms uit economische overwegingen (in de VS), vaak uit morele weerstand. Nederland schafte te slavernij stapje voor stapje af. Pas in 1914 had Nederland compleet afstand gedaan van de slavernij. Ook in de Verenigde Staten kwam er steeds meer weerstand tegen de slavernij. De ondergrondse spoorweg hielp slaven te ontsnappen naar het Noorden of naar Canada. 

Ik las drie boeken met het thema slavernij. 

De boeken

Witte vleugels, zwarte vleugels - Sue Monk Kidd

Het is aan het begin van de 19e eeuw in South Carolina als Sarah voor haar elfjarige verjaardag het slavenmeisje Handful als cadeau krijgt. Al op deze jonge leeftijd is Sarah het niet eens met de slavernij en ze probeert van Handful meteen een vrije zwarte te maken. Dat lukt niet, want haar ouders grijpen in. De meisjes groeien zo samen op, Handful als slachtoffer van de slavernij en Sarah als getuige. Jaren later zet Sarah zich in om de slavernij af te schaffen.

Slavernij zien we in dit verhaal vanuit twee kanten. Het perspectief wisselt namelijk tussen het slavenmeisje Handful en Sarah als dochter van een slavenhouder. De ouders van Sarah gaan, relatief gezien tot andere slavenhouders, redelijk goed met hun slaven om. Toch vinden hier ook gruwelijkheden plaats, in de vorm van lijfstraffen. Zo wordt bijvoorbeeld het been van de moeder van Handful vastgebonden aan haar nek, waardoor ze een uur lang op haar andere been moet blijven balanceren om te voorkomen dat ze stikt. En als Handful gevangengezet wordt, weigert de familie haar borg te betalen, waardoor Handful in het werkhuis terecht komt waar ze een blijvende verminking aan haar voet oploopt. Het is fijn en bemoedigend om te lezen dat Sarah haar zus Angelina zich hard maken voor de afschaffing van de slavernij en de bijbehorende mensonterende praktijken. 

Lezen want het is een ontzettend mooi verhaal over hoe een slavenmeisje ondanks alle omstandigheden toch haar kracht weet vast te houden. Handful benoemt dit naar Sarah als dat haar lichaam wel slaaf is, maar haar geest niet. "Bij jou is het andersom" zegt ze tegen Sarah. Waardoor het nog mooier wordt om te zien hoe Sarah zich ook uit haar figuurlijke ketens weet los te maken en zich inzet voor de afschaffing van slavernij. De twee meisjes zijn vanaf de elfde verjaardag van Sarah aan elkaar verbonden en de complexe vriendschap die zij vormen en die over 35 jaar beschreven wordt, zorgt voor een prachtig verhaal.

De ondergrondse spoorweg - Colson Whitehead

De ondergrondse spoorweg speelt zich rond 1855 af in Georgia. De slavin Cora woont al haar hele leven op de katoenplantage van Randall, een sadistische eigenaar. Als de slaaf Caesar haar vraagt samen te vluchten, stemt ze hier uiteindelijk mee in. Met behulp van de Ondergrondse spoorweg reist ze naar South Carolina. Daar lijkt ze een beter leven tegemoet te gaan, maar Randall heeft inmiddels een beruchte slavenvanger ingehuurd om haar terug te halen.

Slavernij komt in dit verhaal in al zijn wreedheid naar voren. Slaven worden afgeranseld, verkracht of vermoord. Dit kan ophanging zijn, maar op de plantage komen nog gruwelijker straffen aan bod. Zo wordt een van de slaven levend geroosterd: 

Zijn kreten van pijn werden de getuigen bespaard, aangezien zijn mannelijkheid al op de eerste dag was afgesneden en in zijn mond gepropt, die daarop was dichtgenaaid.

Slaven zijn bezit en worden niet beschouwd als mensen, maar als eigendom. Het niet vrij kunnen en mogen zijn komt voortdurend naar voren.

En dan komt, altijd… de roep van de opzichter, de aansporing aan het werk te gaan, de schaduw van de meester, die je eraan herinnert dat je alleen maar voor een heel kort moment tijdens je eeuwigdurende slavernij een mens bent.

Lezen want dit boek is afschuwelijk, maar de slavernijkwestie wás natuurlijk ook afschuwelijk. Wat een confronterend boek! Hard en rauw en hierdoor blijft dit boek je nog een hele tijd bij.

De eerste krokus - Laila Ibrahim

Als de meesteres van Mattie op het punt staat te bevallen, wordt zij weggehaald van de plantage - en haar eigen zoontje - om in het grote huis als min ingezet te worden. Alhoewel haar hart breekt dat ze haar zoontje alleen vanuit het raam kan zien, gaat Mattie toch van de baby waar zij voor moet zorgen houden. Ook als Lisbeth opgroeit en eigenlijk geen verzorgster meer nodig heeft, blijft de band tussen haar en slavin Mattie sterk. De liefde die Lisbeth altijd voor Mattie blijft voelen is als zij opgroeit tot een jongedame bepalend voor haar houding ten opzichte van slaven.

Slavernij wordt door de ouders van Lisbeth goedgepraat als een manier om negers te beschermen en een kans te geven zich tot het christendom te bekeren en zo in de hemel te komen. Zo op het eerste gezicht lijken de slaven goed behandeld te worden. Zo doen ze niet aan lijfstraffen. Als Mattie ondervraagd wordt op een andere plantage wordt zij daar wel geslagen. Later blijkt dat er ook veelvuldig zwarte meisjes verkracht worden door hun meesters en dat gebeurt ook met de slaven van Lisbeths familie. Dit wordt echter als de normaalste zaak van de wereld beschouwd. De meisjes in kwestie zouden zich vereerd (moeten) voelen door de aandacht van hun meester en echtgenotes behoren zich niet te bemoeien met de relaties van hun man buitenshuis. Het abolitionisme (beweging tegen de slavernij) is in opkomst, nieuwsberichten hierover worden aan de eettafel door vader voorgelezen. Deze ideeën worden in deze streek echter nog lang niet gesteund.

Lezen want het is mooi om te zien hoe een wit meisje en een slavin een vriendschap voor het leven weten te sluiten. Die vriendschap overstijgt de normen en waarden van de tijd waarin ze leven.

Een korte vergelijking 

In alledrie de boeken is de slavernij nog in volle gang en zijn er slaven die, om aan de benarde situatie te ontkomen, proberen te vluchten. In De ondergrondse spoorweg komt de ondergrondse spoorweg natuurlijk uitgebreid aan bod, maar ook in De eerste krokus wordt deze genoemd onder de slaven.

De behandeling van de slaven is natuurlijk in geen van de boeken oké. De eerste krokus is wat beschrijvingen van de behandeling van slaven betreft wel het lichtste boek en De ondergrondse spoorweg, met zeer expliciete beschrijvingen van straffen, het gruwelijkste boek.

Zowel in De eerste krokus als in Witte vleugels, zwarte vleugels wordt het verhaal verteld uit het perspectief van de slaven én vanuit het perspectief van de eigenaren, in beide gevallen de dochter des huizes. Hierdoor krijg je als lezer ook een inkijkje in hoe witte meisjes in die tijd opgroeiden en hoe zij ideeën over slavernij aangeleerd kregen. Mooi is dat beide dames als zij ouder worden, door contact met slaven, dat beeld gaan bijstellen en een andere weg inslaan dan hun ouders.

Welke boeken over slavernij hebben jullie gelezen?