Afgelopen zondag mocht je ter afsluiting van de boekenweek een dagje gratis treinen met je boekenweekgeschenk, een goede reden om de kou te trotseren en er opuit te gaan! Het leek me wel leuk om dan ook iets te gaan doen wat met boeken te maken heeft...en NEE geen nieuwe boeken kopen ;-)
Ik besloot om een kijkje te nemen bij de tentoonstelling Magische miniaturen in het Catharijneconvent in Utrecht.

De boeken versierd

Miniaturen zijn de mooi versierde letters, randen of bladzijden in boeken die veelal uit de Middeleeuwen afkomstig zijn. 
In die tijd was een boek een kostbaar bezit, zelfs het meest waardevolle bezit van kloosters, kerken, bourgondische hertogen en adelijke stedelingen. Boeken werden in die tijd ook als erfstuk over gedragen aan de volgende generatie bij het overlijden van de eigenaar. 
Juist omdat boeken zo waardevol waren zijn ze heel zorgvuldig bewaard gebleven en is het nu nog steeds mogelijk om die kunstwerkjes uit de Middeleeuwen te bewonderen.

Twee soorten boeken

In de middeleeuwen waren er grofweg twee soorten boeken te onderscheiden: de religieuze en de wereldlijke boeken. 
De allereerste boeken zijn in het Latijn geschreven maar in de loop van de Middeleeuwen worden er ook een aantal teksten in de volkstaal geschreven. 
Bij religieuze boeken moet je denken aan de bijbel, gebeden- en getijdenboeken. Een getijdenboek is een gebedenboek voor leken, welke is ingedeeld naar de officiële gebedsuren (getijden) van de dag. 
Wereldlijke boeken zijn ridderverhalen voor de adel en mede door de opkomst van de universiteiten ontstaan er ook boeken met klassieke verhalen en encyclopedische en geschiedkundige werken. 
De illustraties in deze boeken geven een mooi beeld van het leven in de Middeleeuwen.

Een verschuiving

In de Middeleeuwen werden boeken gemaakt in het klooster, monniken waren verantwoordelijk voor het kopiëren van de belangrijkste religieuze teksten. 
Boeken die gebruikt werden bij erediensten zijn vaak groot van formaat. Sommige kloosters maakten ook boeken die de gelovigen thuis konden gebruiken, deze zijn vaak klein en voorzien van kleurrijke miniaturen.
Vanaf de dertiende eeuw neemt het gebruik van boeken buiten het klooster toe, vooral de getijdenboeken waren erg geliefd. 
De boeken waren erg kostbaar omdat elk exemplaar met de hand werd overgeschreven op duur perkament. De mooi versierde exemplaren waarbij zelfs bladgoud is gebruikt voor de versieringen waren echte statussymbolen.
Later werden de boeken, mede door de groeiende vraag ernaar, ook buiten het klooster gemaakt in professionele ateliers. 

Volkstaal

De eerste boeken werden allemaal in het Latijn geschreven, de taal van de kerk, later veranderd dit doordat de adel zich begint te onderscheiden van de geestelijke stand, waardoor het belang van de volkstaal toeneemt. 
Aan het Bourgondische hof ontstaat een traditie van het voordragen van literatuur in de volkstaal, dit is hoofdzakelijk Frans, hierbij is de dichtvorm erg populair. 

Specialistatie in de Gouden eeuw

De vijftiende eeuw wordt gezien als de gouden eeuw van de miniatuurkunst, in de Zuidelijke Nederlanden zijn een aantal beroemde meesters, zoals Simon Marmion, vader en zoon Bening, Lieven van Lathem en Willen Vrelant. 
De miniaturen van hun hand worden gekenmerkt door een nog niet eerder gezien realisme, er wordt diepte in de afbeeldingen gecreërd en de portretjes worden tot in detail uitgewerkt. 
De meesters in de professionele ateliers maakten mooiere en verfijndere miniaturen dan die gemaakt in de kloosters, bij de kloosterling is de tekst van groter belang en zijn de miniaturen bijzaak. 
In de professionele ateliers ontstaat er een specialisme, je hebt er perkamentmakers, kopiisten, boekbinders en dus ook.
Door deze specialisatie is de productie van boeken veel efficiënter en ontstaan echt schitterende miniaturen.

De tentoonstelling

De tentoonstelling bestond uit een groot aantal schitterend versierde boeken die allemaal opengeslagen in vitrines te bewonderen waren.
De hele ontwikkeling van de miniaturen kon gevolgd worden en in het bijbehorende boekje werd gewezen op bijzondere feitjes en details, zoals dieren die steeds weer terugkomen in de versierde randen van de pagina's. denk hierbij aan aapjes en vogels.

Wat vond ik ervan?

Jullie snappen natuurlijk dat het mij wel aanspreekt die hele kleine gedetailleerde afbeeldingen!
Voor mij persoonlijk geldt: hoe kleiner hoe liever :-) Op mijn werk komt het allerfijnste werk ook vaak automatisch bij mij terrecht.
Ook hou ik erg van realistische kunst, vooral wanneer die heel gedetailleerd is uitgevoerd.
Er was op de tentoonstelling ook de mogelijkheid voor kinderen om zelf een miniatuur te tekenen of een versierde rand te stempelen. Voor volwassenen is er de mogelijkheid om je in te schrijven voor een workshop waarbij je ook zelf aan de slag mag met het maken van een miniatuur. Dit heb ik zondag allemaal niet gedaan, ik heb enkel de schitterende boeken bewonderd, maar vind dit wel een hele leuke toevoeging aan de tentoonstelling.

Een miniatuur in het groot

Ooit heb ik wel zelf een 'miniatuur' gemaakt, toen ik nog op school zat kregen wij bij het vak decoratie schilderen de opdracht om een miniatuur te maken voorzien van de woorden 'Gotisch' en 'miniaturen'. dit laatste als oefening in de ambachtelijke kunst van het letterzetten.
Maak ik tegenwoordig op mijn werk alles veel kleiner dan in het echt, tijdens deze opdracht moest het juist andersom: de miniatuur moest uitvergroot worden ;-)