Heel wat songwriters vonden hun inspiratie voor een lied in een boek, een gedicht of een toneelstuk. In deze rubriek willen we af en toe eentje onder de loep nemen. Dit keer lezen we, luisteren en kijken we naar Wuthering Heights. 

Waaraan denk je het eerst als je Wuthering Heights hoort, aan een boek of aan een lied? Het lijkt wel de vraag wat er eerst was, de kip of het ei. In deze context is het antwoord natuurlijk heel eenvoudig. Wat was er eerst het boek van Emily Brontë of de song van Kate Bush? Het boek natuurlijk, de song is erop gebaseerd! Maar wat was er voor jou eerst? Kende je eerst het toch wel intrigerende lied van Kate Bush (zie verder)? Of las je lang daarvoor het boek al?

Hetty: Wuthering Heights van Kate Bush kwam uit toen ik 2 jaar was, nog veel te jong dus om me met muziek bezig te houden. Ik denk dat ik het lied van Kate Bush echt leerde kennen toen ik op de havo zat en een klasgenootje hierop danste tijdens een soort talentenjacht, een indrukwekkend optreden. Vermoedelijk zal ik ook rond die tijd over het boek gehoord hebben tijdens de lessen Engels en het lezen voor de lijst. Of ik het boek toen ook op mijn lijst gezet heb, kan ik me niet meer herinneren, maar ik weet wel dat ik het boek destijds al eens gelezen heb.

Gigi: Voor mij was Kate Bush er het eerst. Ik zong mee zonder te weten waar het lied over ging, ik playbackte en deed het dansje met volle overtuiging zonder maar een moment te weten waar het over ging. Kate Bush was een idool met die prachtige lange woeste haren, die intens opgemaakte ogen. Dat maakte me in latere instantie gigantisch nieuwsgierig naar het boek (waarbij het vast ook even duurde voordat mijn naïeve brein snapte dat het boek toch echt eerst was, denk ik). Ik las het boek in het Engels en kan me niet herinneren dat ik toen kon ontdekken wat dit lied met het boek te maken had. Ik ben bang dat ik er toen niet al te veel van begrepen heb. Zeker als je bedenkt dat ik lang gedacht heb dat het verhaal van Jane Eyre hoorde bij de titel Wuthering Heights. Die boeken heb ik jarenlang volledig verwisseld.

Geen doorsnee victoriaanse meisjes!

Emily Brontë (1818-1848) publiceerde haar enige boek in 1847 onder het pseudoniem Ellis Bell. Het boek kwam dus uit in het begin van de Victoriaanse tijd, de regeerperiode van Queen Victoria (1837-1901). Victoriaans staat voor respectabel, kerkelijk, zedig, preuts, braaf…. De middenklasse geeft het voorbeeld van hoe moet worden geleefd. De familiekring biedt houvast in de sterk veranderende Britse leefwereld waarbij het rurale leven steeds meer plaats ruimt voor een stedelijk geïndustrialiseerde wereld. Charles Dickens is wellicht de bekendste schrijvende tijdgenoot.

De schrijvende Brontë-zussen, Emily, Anne en Charlotte, laten zich echter niet makkelijk in het Victoriaanse vakje stoppen. Ze waren een beetje ‘anders’, zeker Emily. Misschien kwam dat door hun afgezonderde leven dat bij momenten hard en eenzaam moet zijn geweest. Zo verloren ze op jonge leeftijd hun moeder en twee oudere zusjes. Maar bovenal leefden ze in het afgelegen, koude en vochtige dorpje Haworth middenin de Yorkshire Moors in Noord-Engeland, waar weinig leeftijdgenootjes te vinden waren. Het stedelijke leven van Londen of Manchester was echt ver van hun bed. Ze groeiden op in een besloten familiekring. Hun vader, een dominee bij de Methodisten, beschouwde hen eerder als volwassenen dan als kinderen, en van jongs af aan bespraken ze politieke en sociale thema’s – iets dat toch erg bijzonder was. De kinderen werden grotendeels thuis opgevoed door hun vader en (na de dood van hun moeder, al in 1821) hun tante Elizabeth Branwell. Literatuur hadden ze voorhanden, onder meer werk van Sir Walter Scott, Lord Byron en Shelley. De grote bezigheid van de kinderen was het verzinnen van verhalen over fictieve koninkrijken die ze Gondal (door Emily en Anne) en Angria (door Charlotte en broer Patrick Branwell, die ook schrijver en schilder werd, het werk van de drie zussen boven, is van zijn hand – hij stond er eerst ook op, maar heeft zijn portret later weggeschilderd) noemden. De zussen gebruikten daarvoor mannelijke – of toch neutrale – pseudoniemen Acton, Currer en Ellis Bell, de naam waaronder ook Wuthering Heights uitkwam. In 1850, een paar jaar na de dood van Emily, zorgde zus Charlotte ervoor dat het boek opnieuw verscheen onder haar echte naam.

Love story?

Toen Wuthering Heights uitkwam, was er veel kritiek op. Het boek choqueerde. Het was hard, brutaal en zat vol taboes. Het liefdesverhaal is bevreemdend en op het randje van incestueus. Het boek gaat over twee families, de Earnshaws en de Lintons. De eersten zijn landbouwers, de tweede familie kan als landheren worden omschreven. Het evenwicht in de sociale relaties tussen de twee wordt gewijzigd doordat Heathcliff in hun levens komt. Hij is een (zigeuner)jongetje dat door de vader van Catherine Earnshaw wordt meegebracht uit Liverpool, waar hij hem op straat vond. Heathcliff wordt in het gezin opgenomen en van meet af aan groeit er een bijzonder sterke en liefdevolle band tussen Catherine en haar adoptiebroer.

De sterke liefde tussen Catherine en Heathcliff kan niet beter worden verwoord dan door Catherine zelf:

Nelly, I am Heathcliff. I cannot live without my life! I cannot live without my soul!

Toch huwt Catherine uiteindelijk met een Linton, waarna Heathcliff er alles aan doet om wraak te nemen op de beide families.

Graham's Lady Magazine wrote: "How a human being could have attempted such a book as the present without committing suicide before he had finished a dozen chapters, is a mystery. It is a compound of vulgar depravity and unnatural horrors." (https://en.wikipedia.org/wiki/Wuthering_Heights)

Dat het boek zoveel kritiek kreeg, heeft wellicht alles te maken met het ontbreken van enige morele kritiek op wat gebeurt. En er gebeurt nogal wat. De toch wel incestueuze liefde(s) werd(en) al genoemd, maar de roman bevat ook bijzonder veel fysieke en mentale wreedheid, extreem egoïsme en zelfs wat necrofilie. Het staat helemaal in het teken van een allesbepalende liefde, die zelfs de dood overstijgt, maar in Woeste Hoogten moet je vooral geen liefelijk liefdesverhaal verwachten, maar veeleer gekwelde passies en dierlijke driften. En vooral: in tegenstelling tot haar Victoriaanse tijdgenoten vond Emily Brontë het niet nodig om een moraliserend vingertje op te steken. Het is anderzijds ook weer niet zo dat Wuthering Heights helemaal apart zou zijn. We kunnen er toch een aantal Victoriaanse elementen in ontdekken zoals het belang van de ethiek van de burgerij en de grote drang naar de natuur.

Uit de eerste hand

1801. – I have just returned from a visit to my landlord – the solitary neighbour that I shall be troubled with. This is certainly, a beautiful country! In all England, I do not believe that I could have fixed on a situation so completely removed form the stir of society. A perfect misanthropist’s heaven – and mister Heathcliff and I are such a suitable pair to divide the desolation between us.

Zo begint het boek. Aan het woord is Lockwood. Hij trekt zich met groot genoegen terug uit de bewoonde wereld in een huis dat hij huurt van een zekere Heathcliff. Zijn eerste ontmoetingen met de man zijn echter bevreemdende en beangstigende ervaringen. Toch blijft hij zich aangetrokken voelen door de vreemde man die zijn dichtste buur is en op Woeste Hoogten woont. Als hij door ziekte in bed moet blijven, vraagt hij aan zijn dienstbode Nelly Dean wat het verhaal van die man is. Zij vertelt haar verhaal uit eerste hand, want ze is in dienst geweest bij beide families, in beide huizen. In geuren en kleuren vertelt ze hem (en ons) de hele voorgeschiedenis van de Earnshaws en de Lintons.

Popsong!

Wuthering Heights is natuurlijk maar een tijdlang bedolven onder negatieve kritiek. Ondertussen beschouwen we het als een meesterwerk uit de Britse literatuur. Het is een enorm populair boek geworden. Er zijn toneelversies van gemaakt, films, een musical, ballet en natuurlijk ook liedjes.

Het bekendste werd al genoemd, maar hier kun je ook kijken en luisteren naar die interpretatie van Kate Bush, haar debuut uit 1977.

In deze videoclip zien we Kate Bush in een felrood jurkje een bijzondere choreografie doen. Wat vind je ervan? En vooral, zie je in de zangeres overeenkomsten met Cathy? Leuk weetje: Kate Bush en Emily Brontë delen 30 juli als verjaardag.

Gigi: Zoals ik al eerder zei, wist ik in die tijd totaal niet waarom Kate Bush zich zo uitgedost had. Nu, na het herlezen van het boek, begrijp ik het veel beter. Het vurige, het mysterieuze, ja zelfs macabere van dans en lied herken ik nu. Ik zie de geest van Catherine in haar uiterlijk, zang en dans weerspiegeld. Misschien was het ook wel omdat ik met het beeld van Kate Bush in mijn hoofd zat dat ik Cathy geheel naar haar beeld heb geschetst tijdens het lezen.

Hetty: Zoals al in het begin van dit artikel genoemd werd, is het een intrigerende videoclip, de bewegingen zijn groots en meeslepend, dramatisch. Dat zijn woorden die ongetwijfeld ook in je opkomen tijdens het lezen over de liefde tussen Cathy en Heathcliff, dus in die zin is er zeker een overeenkomst. Ook heeft Kate Bush iets ongrijpbaars over zich en wanneer ze op het eind van de videoclip een zwaaiende beweging maakt en af en toe verdwijnt, heeft ze iets weg van een geestverschijning. Dit doet zeker ook denken aan Cathy, maar wat het uiterlijk betreft stel ik me Cathy niet voor als Kate Bush dus daar houdt de overeenkomst op voor mij.  

Hetty: (spoilers) Wanneer je de songtekst leest zie je gelijk dingen die aan het boek doen denken: de ‘windy moors’, het gevecht tussen haat en liefde van Cathy en Heathcliff. Heathcliff die weggaat, al is dit in het boek omdat Cathy met Linton trouwt. In het lied lijkt het alsof Cathy dromen heeft die haar duidelijk maken dat ze niet lang meer te leven heeft, ook in het boek beseft ze dat haar einde nabij is. Ze sterft ook echt op jonge leeftijd tijdens de bevalling. Heathcliff wordt bijna gek van verdriet over het verliezen van zijn geliefde Cathy en wenst dat zij geen rust zal vinden maar bij hem zal komen spoken. Dat is wat er in het lied lijkt te gebeuren, Cathy komt na haar dood terug bij Heathcliff. Aan het eind van het boek lijdt Heathcliff aan wanen waarbij hij Cathy inderdaad lijkt te zien. De tekst van het lied lijkt zo dicht bij het boek gebleven te zijn, maar geeft het gebeurde wel in een notendop weer en vertelt niet het complete verhaal, dit is veel complexer dan in de paar minuten die het lied duurt verteld kan worden.

Gigi: Ik werd enorm verrast toen ik de tekst tamelijk vroeg in de roman tegenkwam. Ik herkende de passage direct en ik pakte de songtekst erbij om alle onderdelen terug te vinden. Het klopt echt als een zwerende vinger, ondanks het feit dat je dan nog niet goed weet hoe het zo ver gekomen is, wat er rechtgezet moet worden door Cathy.

De volledige songtekst vind je hier.

Romantisch? Gothic?

Het boek valt dus niet in het victoriaanse keurslijf te proppen, maar eind 18e en de eerste decennia van de 19e eeuw, de tijd vlak ervoor, waren die van de romantiek. Emily Brontë, die veel romantische schrijvers moet hebben gelezen, lijkt beter bij die stijl te passen. Nu moeten we wel een beetje opletten, want wat wij onder romantisch verstaan, komt niet zomaar overeen met romantiek als stijl in beeldende kunst, literatuur en muziek. Vergeet knus, schilderachtigs, zon en strand, huwelijksaanzoeken. Denk aan liefde die grenst aan haat, aan wanhoop, pijn en dood.

Ook de thema's natuur en liefde kwamen in de romantische literatuur centraal te staan, zij het veelal op een tragische manier; de geliefde blijft voor eeuwig onbereikbaar, of het noodlot slaat toe net op het moment dat het volmaakte geluk bijna bereikt lijkt. Nog een ander thema dat opbloeide tijdens de romantiek is het occultisme; aan zaken als het hebben van een droom worden allerlei bijzondere betekenissen toegekend, en geestverschijningen en onverklaarbare gebeurtenissen spelen ook een belangrijke rol. (https://nl.wikipedia.org/wiki/Romantiek_(stroming)#Literatuur)

En het mag uit onderstaande citaten duidelijk zijn dat het boek vooral elementen van de gothic novels (midden 18e – midden 19e eeuw) bevat.

De gothic novel of romantische griezelroman is een literair genre dat mysterie, romantiek en horror met elkaar vermengt. Dit zijn enkele belangrijke kenmerken van een gothic novel: Thematiek: het bovennatuurlijke, spiritualiteit, angst, het gevecht tussen Goed en Kwaad
Setting: geheimzinnig kasteel of landhuis, oude kloosters met griezelige gangen en kerkers…
Vertelperspectief: het verhaal wordt vaak door één of meer van de personages verteld.
De personages zijn in twee groepen te verdelen: degenen die angst veroorzaken en degenen die deze angst voelen. Soms wordt de afloop van het verhaal bepaald door een strijd tussen Goed en Kwaad die zich voltrekt boven de hoofden van de machteloze menselijke personages. (http://jeugdliteratuur.org/lestips/kjv-2013-2014-duivelsstrijd)

Emily Brontë's Wuthering Heights (1847) brengt de gothicsetting over naar de afschrikwekkende veengronden van Yorkshire, waar spookachtige verschijningen rondwaren. De 'Byronic hero' is hier de demonische Heathcliff. (https://nl.wikipedia.org/wiki/Gothic_novel)

Laten we besluiten dat dit boek een heel mooi voorbeeld is van een romantische gothic novel in het victoriaans tijdperk.

Instrumentaaltje

Het is moeilijk kiezen uit de liedjes die op Wuthering Heights gebaseerd zijn, maar ze kunnen niet allemaal aan bod komen. Onder meer voor Genesis was de roman ook een inspiratiebron. In 1976 kwam hun elpee Wind and Wuthering uit. En ja, de titel verwijst naar de roman. Ook twee nummers op de plaat Unquiet Slumbers for the sleepers en In That Quiet Earth gaan erover. Ze verwijzen naar de laatste zinnen van het boek.

I lingered round them, under that benign sky; watched the moths fluttering among the heath and hare-bells; listened to the soft wind breathing through the grass; and wondered how anyone could ever imagine unquiet slumbers, for the sleepers in that quiet earth.

Ik bleef daar dralen, onder de goedertieren hemel; keek naar de nachtvlinders die tussen de hei en de grasklokjes fladderden; luisterde naar het zuchten van de zachte wind door het gras; en snapte niet hoe iemand erbij kwam dat de slapers in die vredige aarde onrustig sluimerden. (vertaling Frans Kellendonk) 

Hetty: Dit instrumentale lied heeft gelijk vanaf het begin, toch zeker gedurende de eerste twee minuten, een spookachtige dramatische klank die goed passend is bij een gotic novel en die de sfeer van het boek Wuthering Heights goed weergeeft. De muziek doet je denken aan de grote verlatenheid en leegte van het landschap rondom Wuthering Heights. Na twee minuten wordt de muziek luider en naar mijn idee ook wat minder duister, het tempo ligt veel hoger en doet hierdoor minder mysterieus en bijna wat vrolijker aan (wel nog steeds met een dramatisch ondertoontje) en past voor mijn gevoel hierdoor minder goed bij het verhaal. Na vijf minuten is er weer een overgang naar een iets andere melodie, deze is heftiger en lijkt naar een climax toe te werken. Dit gedeelte vond ik het minst prettig om naar te luisteren en mocht wat mij betreft snel afgelopen zijn, waardoor ik de link met het boek ook kwijtraakte – al zal dit vermoedelijk vooral aan mijzelf liggen.

Gigi: Allereerst was ik me vooraf totaal niet bewust dat deze roman een gothic novel was. Ik vind het wel een leuk idee dat ik nu een boek uit deze stroming gelezen heb. Ook blijk ik Genesis niet goed te kennen. Naast een grote fan van Kate Bush, was ik ook jarenlang fan van de groep. Nu blijkt dat ik een minder grote fan was dan ik dacht want ik kende dit album niet. Ik herkende wel direct de sound van Genesis in dit stuk, maar ik herkende ook de gothic sfeer van het boek. De huilende wind, het angstige gejammer van Cathy en de boosheid van de verschillende personages komen naar voren in de muziek. Als je deze muziek draait tijdens het lezen weet ik zeker dat je een onheilspellend beklemmend gevoel en klotsende oksels van angst krijgt bij een aantal passages.

Toptip: lees hier mee!

Het viel jullie wellicht op dat dit Lees dit Lied! deskundig aangevuld werd door Hetty en Gigi. Ik ben ervan overtuigd dat jullie dit gastoptreden konden smaken. Ze deden dat natuurlijk niet zomaar: op ditzelfde moment wordt het boek samen gelezen door meerdere lezers. Je kunt de bevindingen nalezen, maar nog beter: je kunt je ook nog aansluiten en lekker meelezen en meepraten.

Hetty: Meelezen kan zeker nog steeds, slechts enkelen hebben het boek al uit, maar de meesten zijn nog volop aan het genieten van deze bijzondere Engelse klassieker. Vanaf 21 december zullen we op mijn spot in ‘Café de Woeste hoogten’ het boek inhoudelijk gaan bespreken door elkaar vragen te stellen en te attenderen op de bijzonderheden in het boek. Aansluiten mag altijd, want er valt ongetwijfeld heel wat te bespreken over dit intrigerende boek.

Leg misschien potlood en papier klaar om de ingewikkelde stamboom bij te houden, maar laat je vooral veroveren en betoveren door dit bijzondere verhaal! Het is de moeite zeker waard.  

Uitsmijter

Kijk gewoon!

En jij?

Ben je overtuigd? Lees je mee? Of las je het boek al? (En heb je de meelees-smaak te pakken, kijk dan ook eens hier bij het Klassieker-Genootschap, want tijdgenoot Charles Dickens komt binnenkort ook aan bod.) 

Vind je Kate Bush in de videoclip ook zo ongrijpbaar als Hetty? Krijg je ook klotsende oksels van angst bij het lied van Genesis, zoals Gigi?

Tot een volgend lied!

Zoek je eerdere liedjes? Kijk dan in de inhoudstafels van 2018 en 2019, deel 1 en deel 2.

Tekst: Ine
Banner: Anne Oerlemans

Bronnen:

- Wuthering Heights, Emily Brontë, Penguin Classics, 1988, Introduction by David Daiches, pp. 7-29.
- Woeste hoogten, Emily Brontë, L.J. Veen Klassiek, 2006, vertaling door Frans Kellendonk, 360 blz.
- A Short Histrory of English Litrature, Robert Barnard, 1987, Chapter 12 The Early Victorian Novelist, pp. 105-117.
- YouTube
- https://en.wikipedia.org/wiki/Wind_%26_Wuthering
- https://nl.wikipedia.org/wiki/Victoriaanse_literatuur
- https://nl.wikipedia.org/wiki/Gothic_novel
- http://jeugdliteratuur.org/lestips/kjv-2013-2014-duivelsstrijd
- https://nl.wikipedia.org/wiki/Romantiek_(stroming)
- https://nl.wikipedia.org/wiki/Romantiek_(stroming)#Literatuur
- https://en.wikipedia.org/wiki/Emily_Brontë
- https://www.standaard.be/cnt/g4atb78j
- https://www.dbnl.org/tekst/vest002pool01_01/vest002pool01_01_0002.php
- https://www.parool.nl/kunst-media/emily-bronte-woeste-hoogten~b18b35c0/?referer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F
- https://www.tzum.info/2015/09/essay-johannes-van-der-sluis-over-woeste-hoogten/
- https://www.overliteratuur.nl/infographic-reacties-wuthering-heights/