Al langer leest ze graag samen boeken met enkele leden van onze club, maar nu maakt Hetty officieel lid uit van deze groepsblog! Dat heb je hier enkele dagen geleden al kunnen lezen. Nathalie vroeg al eerder aan Hetty om samen Morgenster, de debuutroman van Dirk Van Boxem te lezen, met wie Jan vroeger al een interview had. Beide dames kennen namelijk wel een beetje de buurt waar het huis staat, naar waar het boek genoemd is. Van Nathalie wist je misschien al van haar Antwerpse link, maar wat is de link van Hetty met Antwerpen én met de art nouveau? Dit boek brengt ons namelijk naar de Belle Epoque, en Morgenster is het verhaal over een prachtig Art Nouveau-huis dat toen gebouwd werd... 

Tekst: Hetty & Nathalie
Banner: Anne

Hetty: 'Vanaf het moment dat ik hoorde dat er een boek uit zou komen over de bouw van één van de huizen aan de Cogels-Osylei in Antwerpen wist ik gelijk dat ik dit boek wou lezen. 
Ongeveer 23 jaar geleden ging ik een jaar in Antwerpen studeren om me te specialiseren in restauratietechnieken en het maken van hout- en marmerimitaties, tijdens dit jaar maakten we met onze klas vele uitstapjes door de stad. Het uitstapje wat mij het meest bijgebleven is, is de wandeling door de Art Nouveau-wijk in Antwerpen. Juist, de Cogels-Osylei. Wat heb ik toen mijn ogen uitgekeken op al die schitterende gebouwen!
Om dan nu het verhaal achter één van die huizen te lezen leek me ontzettend leuk.'

Nathalie: 'Als je Antwerpen wat kent en al eens door de Cogels-Osylei gewandeld hebt, is Morgenster van Dirk Van Boxem een heerlijk boek om in rond te dwalen. Morgenster is namelijk de naam van één van de prachtige huizen die er staan in art nouveau, jugendstil, eclectische of neoclassicistische stijl. Het is ook niet het grootste huis van deze straat want er zijn echte kastelen verborgen achter de vele bomen die er nog steeds staan. Grappig genoeg nam ik in april en mei dit jaar enkele keren deze straat op weg naar … een boekhandel waar ik een workshop ‘Literaire kritiek’ ging volgen. En door er wat rond te kijken viel dit huis me er toen op, door haar typische gele façade!

De eerste roman van Van Boxem is een fictieve ontstaansgeschiedenis van dit huis, maar de architect Jos Bascourt (1863-1927) heeft wel echt bestaan en heeft meerdere huizen uit deze straat gemaakt, in totaal wel 25 in de Antwerpse Zurenborg-wijk. Dit boek neemt ons mee naar de jaren 1900 van de gegoede bourgeoisie, die het zich kon veroorloven zulke huizen te laten bouwen, en wanneer de Cogels-Osylei ook echt in volle ontwikkeling was: de Belle Epoque (1881-1914).'

Hetty: 'Het boek bevat niet alleen een mooi historisch verhaal waarin het ontwerp en de bouw van het art nouveau - huis Morgenster centraal staat, maar ook dat over een vrouw die haar weg probeert te vinden in een wereld die nog altijd gedomineerd wordt door mannen. Ze heeft een verleden als courtisane achter zich gelaten toen ze de kans kreeg om gouvernante te worden, maar nu heeft ze als minnares nog steeds geen geweldige positie. Anna weet haar minnaar Heinz Brügmann over te halen om een huis voor haar te bouwen, deze besluit alles echter zelf en zonder inspraak van Anna te regelen. Samen met de architect Jos Bascourt slaat hij in het geheim aan het ontwerpen, iets wat Anna niet aanstaat als ze dit ontdekt en ze probeert dan ook op allerlei manieren haar invloed uit te oefenen.'

Nathalie: 'Brügmann wil vier gesprekken met Bascourt houden op basis waarvan Bascourt tekeningen moet maken om hem de uiteindelijke versie van het huis op te leveren. Brügmann stipuleert echter ook dat Bascourt het ontwerp van het huis enkel met hem mag bespreken en verbiedt hem het er met Anna over te hebben. Anna is het daar niet mee eens, en gooit haar vrouwelijke kwaliteiten nogmaals in de strijd om Bascourt zijn geheim te ontfutselen, en die ook nog steeds met haar liefde geen blijf weet. Ook Heinz heeft zijn eigen geheimen en reist tussen zijn gezin in zijn thuisstad Hamburg en Anna. Hij wordt na een tijd onrustig van zijn nieuwe situatie en zoekt in zichzelf terug naar de werkelijke zin van zijn leven. Anna komt in een lastig parket terecht, en probeert haar leven als zelfstandige vrouw verder uit te bouwen ook al moet ze steeds rekenen op de goodwill van de mannen rondom haar.'

Hetty: 'Dit alles is tekenend voor de tijd waarin Anna, Heinz en Jos leven, het is een tijd waarin de welvaart bloeit en waarin alles mogelijk lijkt, uiterlijke schijn is echter nog steeds van groot belang en komt tot uiting in de verhalen achter de meest prestigieuze bouwwerken. Maar er is ook onvrede in de lagere, werkende klasse, zij vechten voor een beter bestaan en durven voor het eerst hun zegje te doen. In het boek verweven door het personage van Leon, een jeugdvriend van Anna.'

Nathalie: 'Het klopt, terwijl de Belle Epoque gekenmerkt is door de wil om vooruit te komen, het geloof in de toekomst en nieuwe uitvindingen zoals elektriciteit en kunstlicht, een nieuwigheid toen, en Bascourt zich buigt over het maken van de mooiste huizen met prachtige reliëfs, kunstwerken en ornamenten, is het tegelijkertijd ook de periode van de broers Adolf (priester) en Pieter Daens (drukker - uitgever) in Aalst, en de opkomst van hun “Christene Volkspartij” en de vooruitgang van het socialisme. (Lees voor deze geschiedenis te leren kennen het boek Pieter Daens van Louis Paul Boon (1971) of de film Daens van Stijn Coninx (1992) met Adolf Daens in de hoofdrol.) De bourgeoisie waartoe architect Bascourt en zeker het personage Brügmann horen, staan natuurlijk mijlenver af van die werkelijkheid.

Leon is een kapitaalkrachtige jongeman van huis uit, maar wil opkomen voor de arbeidersklassen en roept op bij hen en de studenten om op straat te komen tegen de almacht van de fabriekseigenaars en de autoriteiten. Anna bekritiseert hem echter vanwege zijn beschermde achtergrond en verwijt hem dat hij maar gemakkelijk spreken heeft. Een revolutie door de Antwerpse haven- en andere arbeiders en mogelijk daarbij horend geweld wordt in het boek net op het nippertje afgewend. Ik vind dit maatschappelijke thema dat ook doorheen dit boek geweven is ook wel interessant. Het tijdsbeeld wordt er als het ware completer door.'

Hetty: 'De naam morgenster is ook heel mooi gekozen, een klein geel bloemetje dat zich in de ochtend opent en uitstrekt naar de zon en de wereld, het lijkt de wereld te willen omarmen. Net als Anna en haar tijdgenoten die gretig zijn, vooruit willen kijken en willen ontdekken wat er allemaal mogelijk is in deze nieuwe welvaart.

De in het boek genoemde locaties, het Steen, het standbeeld op de Grote Markt, de gebouwen van de Zoo en het Centraal Station dat in het boek nog in aanbouw is, brachten mij weer even terug naar deze mooie stad. Een leuk weetje is misschien nog dat het gedeelte in het Centraal Station waar je nu gezellig koffie kunt drinken en een hapje kunt eten ooit gerestaureerd is door leerlingen van de opleiding (eerder jaar helaas) die ik gevolgd heb.'

Nathalie: 'Dat wist ik natuurlijk ook niet dat die toen gerestaureerd is. Ik vind het Stationsbuffet van het Centraal Station inderdaad prachtig en aangenaam om zitten. Het is veel leuker om mensen die naar Antwerpen komen, te laten genieten van het interieur daar dan van de gewone ‘Starbucks’ op het gelijkvloers, vind ik.'

Hetty: 'Wanneer ik nu kijk naar mijn aantekeningen over het boek die ik tijdens het lezen gemaakt heb, vallen vooral de vele bouwstijlen op: art nouveau, eclectisch, renaissance, neo-rococo, barok…  Het is duidelijk waar mijn interesse ligt. En het liefst zou ik met het boek in de hand opnieuw over de Cogels-Osylei gaan lopen en alle gebouwen die genoemd worden op gaan zoeken. Aangezien Antwerpen niet echt om de hoek ligt heb ik het, voor nu, gelaten bij het bekijken van foto’s op internet.'

Nathalie: 'Ook voor mij was de omgeving zeker herkenbaar. Niet alle straten deden een belletje rinkelen, maar daar heb je dan een plannetje voor natuurlijk. Ook ik vond de beschrijvingen van de architectuur, de kunst en vooral het huis dat speciaal voor Anna wordt klaar gemaakt en hoe dat het er uiteindelijk zal gaan uitzien, prachtig. Het boek doet watertanden; het moet de moeite zijn (geweest) om te zien hoe die huizen er aan de binnenkant uitzien (hebben uitgezien bij oplevering) als ze al zo prachtig zijn aan de buitenkant. Ik heb daar tot nu toe nooit zo bij stil gestaan eerlijk gezegd.

Wie een levendiger beeld van deze prachtige straat wil hebben dan enkele foto’s van internet, kan altijd een korte stadswandeling doen met een gids bij een bezoek aan Antwerpen, of proberen het boekje Op wandel door de belle époque : Cogels-Osylei van Alex Elaut en Jan Possemiers op de kop te tikken, dat je echter alleen nog tweedehands kan vinden. Van Alex Elaut vind je op dbnl ook wel een artikel over de geschiedenis van de wijk Zurenborg en de Cogels-Osylei.' 

Huis Quinten Matsijs stond in januari van dit jaar te koop (ja, die met dat oog bovenaan). De Gazet van Antwerpen titelde: “Parel van de Cogels-Osylei staat te koop (de Japanse toeristen moet u erbij nemen)” Vraagprijs: € 1 260.000

Meer uitleg over art nouveau door Hetty

Art nouveau is een kunststroming die een korte en hevige bloeiperiode kende in de Belle Epoque (periode van eind 19e eeuw tot aan WOI), het is een stroming die onder verschillende benamingen bekend staat. Art nouveau is de term die vooral in Frankrijk en België gebruikt wordt, In Duitsland en Oostenrijk spreekt met eerder van Jugendstil. In Nederland worden beide termen afwisselend gebruikt en kent men ook de spottende benaming slaolie-stijl. 
Hoewel er regionale verschillen in de stijl te vinden zijn, kenmerkt ze zich vooral door een optimistisch wereldbeeld en geloof in de toekomst, ook is er een grote voorliefde voor het gebruik van nieuwe en moderne technieken. Denk hierbij in de architectuur aan het gebruik van grote glasoppervlakken, en ijzeren siersmeedwerk. 
Er wordt ook veel gebruik gemaakt van ornamentiek waarbij bloem- en vogelmotieven centraal staan.

Ornamenten in de art nouveau zijn samengesteld uit motieven met gewoonlijk asymmetrische composities met een tweedimensionaal karakter, zoals men ziet op meubels, sieraden en bedrukte stoffen. De motieven zijn vaak langstelige gracieus gestileerde planten en bloemen (lelies, kelken, irissen, papaver en rozenknoppen), vogels (zwanen en pauwen), libellen, wolken en waterpartijen, regelmatig gecombineerd met slanke vrouwengestalten.

Een art nouveau-gebouw is dikwijls een voorbeeld van een gesamtkunstwerk omdat de stijl niet beperkt bleef tot de buitenkant van het gebouw, regelmatig werden het hele interieur, de meubels en de decoratiestukken ook in dezelfde stijl ontworpen. Een goed voorbeeld hiervan is het Horta-huis in Brussel, zowel de buitenkant als de binnenkant is art nouveau, zelfs de meubels. Het Horta-huis is trouwens een museum en je kunt het dus bezichtigen, zeker een aanrader als je eens in Brussel bent.