Wie regelmatig bij een antiquariaat (‘echt’ of ‘virtueel’) binnenloopt, bij een plaatselijke kringloopwinkel rondsnuffelt, in de kasten kijkt van lokale minibibs, leeszaal, boekenruilcafé of waar dan ook waar tweedehands handsboeken worden aangeboden komt men boeken tegen van literatuurlessen op de middelbare school, een enkeling heeft ook wel eens een boek van hem, al dan niet met plezier gelezen. Maar welke titel nu mee te nemen van dat plankje vol met boeken van Simon Vestdijk? Lastige keuze. Daarom wil Cies het voor zijn eerste artikel graag hebben over Simon Vestdijk.  

Tekst: Cies

Banner: Tea

Collages: Gigi

Simon Vestdijk

Van Simon Vestdijk (Harlingen 1898 – Utrecht 1971) werd gezegd dat hij sneller schreef dan God kan lezen. Niet zo heel raar wanneer je weet dat Vestdijk ongeveer 200 (!) boeken; waarvan 52 romans, 24 dichtbundels en 57 novellen en korte verhalen publiceerde. Dat zijn heel veel verschillende titels, maar als je dan ook nog eens weet dat hij zowel historische (Middeleeuwen, Grieks-Romeinse Oudheid), oorlogs-, psychologische, autobiografische, fantastische, als avonturen romans schreef dan wordt kiezen wel heel erg lastig. Vanaf zijn romandebuut in 1934 tot aan zijn overlijden in 1971 was Vestdijk een van de populairste en productiefste Nederlandse literaire schrijvers en zijn veel van zijn titels meerdere keren herdrukt.  Hij heeft ook bijna alle literaire prijzen gewonnen die er in ons taalgebied zijn. Bovendien is hij tussen 1950 en 1966 meerdere keren genomineerd voor de Nobelprijs voor de Literatuur.

Niet zo heel vreemd dus, dat we van een populaire auteur met zo’n groot oeuvre vaak tweedehands boeken tegenkomen op onze zoektocht naar nog meer goede boeken. Het kan ook niet anders dat daar goede, heel goede titels zelfs, tussen moeten zitten. Anders wint een schrijver niet zo veel literaire prijzen en wordt hij niet genomineerd voor de Nobelprijs. Maar om welke titels gaat het dan? Wat zijn de pareltjes in het oeuvre van Vestdijk?

Tijdens mijn al jaren durende zoektocht naar welke romans van Vestdijk zeker nog te lezen, kwam ik per toeval een keer Het gebergte tegen. Een bundel uit 1996 met leesverslagen van Maarten ’t Hart en Hugo Brandt Corstius die alle 52 romans van Simon Vestdijk om en om (her)lazen. Zo’n boek zou toch concrete tips op moeten leveren? Niet echt. Brandt Corstius schrijft dat er in Nederland in de 20e eeuw tweehonderd prachtige romans zijn geschreven waarvan vijfentwintig door Vestdijk.

“Welke vijfentwintig romans van Simon Vestdijk tot die prachtige romans behoren, daar kan verschil van mening over bestaan, maar ik heb mijn lijstje.” 

Hugo Brandt Corstius: Het gebergte (blz 223)

Helaas noemt Brandt Corstius nergens in Het gebergte alle vijfentwintig titels van zijn lijstje. Voor Maarten ’t Hart is Een kind tussen vier vrouwen de beste roman van Vestdijk.

Bij het raadplegen van allerlei andere bronnen wordt wel duidelijk, dat Vestdijk in de eerste helft van zijn carrière meer goede romans schreef dan in de tweede helft en dat hij in alle genres waarin hij schreef, minstens één hele goede roman heeft geschreven. Ook heeft iedere liefhebber van Vestdijk wel een persoonlijke favoriet waar andere liefhebbers met licht gefronste wenkbrauwen naar kijken en zich al dan niet hardop afvragen: Hoe kan je die roman rekenen tot het beste van Vestdijk?

Om toch met een antwoord te komen op de vraag welk boek van Vestdijk je een volgende keer gerust mee neemt tijdens een zoektocht naar een goed literair werk, ben ik rekening houdend met wat de ‘kenners’ en ‘deskundigen’ er van vinden ook bij andere leden van Literatuur Onder De Loep te rade gegaan. Wat vinden zij een goede roman van Vestdijk?

Aangezien Vestdijk ook uitstekende verhalen en prachtige poëzie schreef, hebben we die vanzelfsprekend ook opgenomen in onderstaand lijstje met 11 suggesties.  

Kind tussen vier vrouwen (1933)

Het manuscript van Kind tussen vier vrouwen werd in 1933 door uitgever Nijgh & Van Ditmar geweigerd. Het zou veel te lang zijn voor een debuut. Vestdijk zat niet bij de pakken neer en gebruikte delen van het manuscript voor de eerste vier delen uit de Anton Wachter-cyclus en voor Meneer Visser’s hellevaart. Kind tussen vier vrouwen is in 1972, kort na het overlijden van Vestdijk, alsnog uitgegeven. Maarten ’t Hart vindt dit de beste roman van Vestdijk.

Terug tot Ina Damman  (Anton Wachter-cyclus: 3e deel) (1934)

Debuutroman van Simon Vestdijk en het bekendste deel uit de achtdelige Anton Wachter-cyclus. In deze autobiografische serie beschrijft Vestdijk het leven van Anton Wachter, beginnend wanner hij een kleuter is totdat hij afgestuurd is. De eerste vier delen spelen zich hoofdzakelijk in Lahringen (= Harlingen) af waar Anton Wachter opgroeit en de langste tijd naar school gaat, de laatste vier delen spelen zich grotendeels in Amsterdam af waar Anton Wachter medicijnen studeert. Een aantal jaar geleden las het Klassieker Genootschap de eerste drie romans uit de Anton Wachter cyclus. Gigi en Tea deden hier aan mee. Lees hier het verslag bij het Klassieker Genootschap.

De nadagen van Pilatus (1938)

Pontus Pilatus, Maria Magdalena en Caligula samen in één (historische) roman. Ongeloofwaardig op het eerste gezicht, maar Vestdijk komt er mee weg. En hoe. Vestdijk weet van deze gecompliceerde driehoeksverhouding een indringend verhaal over menselijk tekort schieten te maken. Alle drie weten ze niet hoe aan de eigen verwachting te voldoen en zijn ze ook niet (meer) in staat om het eigen lot/fortuin in handen te nemen. Cies vindt dit de beste historische roman van Vestdijk en heeft De nadagen van Pilatus dan ook in zijn Hebban Top 25 staan (april 2020). Zijn recensie van De nadagen van Pilatus staat hier en als je wilt kan je De nadagen van Pilatus hier gratis dowloaden als E-book.

Ierse Nachten (1942)

Volgens Hugo Brandt Corstius de beste van Vestdijks historische romans. Vestdijk schreef deze roman tijdens de Tweede Wereldoorlog. In Ierse Nachten dat zich afspeelt op het Groene Eiland in de 19e eeuw, komt een achtjarige zoon voor de keuze tussen de Britse wereld van zijn vader en de Ierse wereld van zijn moeder te staan. Dit is geen simpele keuze tussen goed en kwaad, tussen bezetter en verzetter, tussen onderdrukten en onderdrukkers, omdat aan beide kanten mensen zijn die zowel goede als slechte dingen doen. Bovendien zitten beide ouders ‘vast’ in hun eigen wereld en kunnen ze daar niet aan ontsnappen, zonder hun eigen leven op het spel te zetten. 

Ivoren wachters (1944)

Een van de toegankelijkste romans van Vestdijk, soepel geschreven, geen al te ingewikkelde verhaallijn, maar wel de (psychologische) diepgang die we van Vestdijk gewend zijn. In een allegorische vertelling waarin de gymnasiast Philip (de geest) en zijn voogd/oom Selhorst (kleinburgerlijk materialisme) de dood vinden door toedoen van leraar Schotel de Bie (zelfingenomen bekrompen middelmatigheid) Of zit het, zoals zo vaak bij Vestdijk, genuanceerder in elkaar?

De kellner en de levenden (1949)

Samen met Terug tot Ina Damman en De koperen tuin” in de top 3 van meest populaire Vestdijk romans op Hebban. De kellner en de levenden is een meer dan geslaagde fantastische roman over de Dag des Oordeels. Twaalf mensen die twaalf uur lang in twaalf hoofdstukken onderworpen zijn aan een weddenschap tussen Christus en God in een decor dat een kruising is tussen een schilderij van Karel Willink en Jeroen Bosch. Volledig te begrijpen dat Tea juist deze roman van Vestdijk in haar Hebban Top 25 (april 2020) heeft staan.

De koperen tuin (1950)

In interviews heeft Vestdijk meerdere keren aangegeven De koperen tuin zijn beste roman te vinden. Hij is daarmee in goed gezelschap, want Gigi vindt dit ook de beste roman van Vestdijk en staat het niet voor niets in haar Hebban Top 25 (april 2020).  In haar recensie van De Koperen Tuin schrijft Tea:

In een schitterend decor van begin 1900 met een licht gedateerd, maar daardoor uiterst charmant taalgebruik, is dit boek nog lang niet uitgelezen, het kan nog vele jaren mee en mag de titel klassieker met grote trots dragen.

Het glinsterend pantser (1956)

Behalve de achtdelige Anton Wachter-cyclus schreef Vestdijk ook de driedelige Symfonie van Victor Slingeland. Het glinsterend pantser is het eerste deel uit deze trilogie. De andere twee delen zijn Open boek en De arme Heinrich. Voor Maarten ’t Hart is de Symfonie van Victor Slingeland een van de hoogtepunten in het oeuvre van Vestdijk. Slingeland is een onsympathiek mens, zoals alleen Vestdijk die neer kan zetten. Verder maakt de ironie waarmee Vestdijk de roddel, achterklap en kneuterigheid van Slingeland en de zijnen beschrijft de eerste twee delen ook gelijk tot de vrolijkste romans van Vestdijk.  

De rimpels van Esther Ornstein (1958)

Voor de meeste lezers is het te veel gevraagd om alle acht delen van de Anton Wachter cyclus te lezen. Ik vind dat jammer, want ook de latere delen zijn de moeite waard, in het bijzonder het zevende deel De rimpels van Esther Ornstein. Nog meer dan Ina Damman is Esther Ornstein de ‘echte’ grote liefde van Anton Wachter. Een paar jaar nadat hun relatie is stuk gelopen, wordt Anton op slag weer verliefd wanneer hij haar tegenkomt. Verliefd en schuldig voor wat hij haar de vorige keer heeft aangedaan weet hij zich geen raad. De rimpels van Esther Ornstein is het meest romantische werk van Vestdijk.  

Verzamelde verhalen

De korte verhalen van Vestdijk worden tot de beste Nederlandstalige verhalen gerekend. Vestdijk, Biesheuvel, Bordewijk en W.F. Hermans zijn de enige auteurs van wie Joost Zwagerman het maximum van vijf verhalen in zijn vuistdikke bloemlezingen (De Nederlandse en Vlaamse literatuur vanaf 1880 in 250 verhalen en in … 60 lange verhalen). Verhalen als De bruine vriend en Een, twee, drie, vier, vijf horen tot het beste in het hele oeuvre van Vestdijk. De recensie van Vestdijks Verzamelde Verhalen door Cies kan je hier lezen.

Een snik tot glimlach omgelogen 

In 2010 uitgegeven en door Tom van Deel samengestelde representatieve bloemlezing van de poëzie van Vestdijk . Het is slechts 72 pagina’s dik, in vergelijking met de circa 1500 pagina’s tellende Verzamelde Gedichten van Vestdijk. Er zijn ook andere bloemlezingen met poëzie van Vestdijk, maar Een snik tot glimlach omgelogen’, is de meest recente en het makkelijkst 2e hands te vinden.

Wat is jouw favoriete roman van Vestdijk die jij mij en anderen adviseert om nog te lezen? En waarom?

Wat is het (volgende) boek/de (volgende) bundel van Vestdijk die jij gaat lezen? En waarom?