Dreamsongs: A RRetrospective #1

Wat veel fans nog wel eens vergeten, is dat Martin voordat het A Game of Thrones uit kwam in 1996 al bijna 25 jaar aan de weg timmerde als schrijver. Sinds hij zijn eerste verhaal verkocht in 1972 heeft Martin ontzettend veel verschillende dingen gedaan. Dat alles dreigde na het succes van de eerste boeken van A Song of Ice and Fire wat op de achtergrond te raken. Het succes van de tv-serie doet daar nog een schepje boven op. Succes opent deuren, maar uiteindelijk zal het toch die creatie zijn die het grote publiek bijblijft. Dat is eigenlijk best jammer want als je het mij vraagt, is Martins beste werk niet te vinden in vuistdikke fantasyboeken. Daarvoor moet je verder terug in zijn carrière.

Misschien dat Martin er zelf ook wel een beetje zo over denkt. Gedragen door de verkopen van A Game of Thrones en A Clash of Kings, stelt uitgever Subterranean Press, die vooral gespecialiseerd is in luxe, vaak gelimiteerde uitgaves, een bundel samen die een overzicht geeft van Martins carrière tot dan toe. GRRM: A RRetrospective verschijnt in 2003 in drie verschillende varianten. Een normale hardcover, een genummerde en gesigneerde hardover in een oplage van 400 en 52 gesigneerde, ledergebonden exemplaren. Naar verluid telt deze editie 1279 pagina’s. Zelf heb ik er nooit één in het wild gezien maar bezit je een van de genummerde hardcovers in zeer goede conditie dan kun je er rustig 150 tot 200 euro voor vragen of Ebay. Ik zou het overigens niet doen, de prijs zou best nog eens verder kunnen stijgen in de komende jaren. Ik heb geen idee wat de 52 nog luxere exemplaren moeten opbrengen. Ze zijn domweg niet te koop.

Voor de iets minder draagkrachtigen onder ons zijn er daarna nog diverse andere edities verschenen. Soms in een band, soms in twee of zelfs drie delen. Ik bezit zelf een uitgave van de Britse uitgever Gollancz uit 2007. Het heeft een iets andere titel, Dreamsongs: A RRetrospective, telt 1185 pagina’s en weegt ongeveer zoveel als een pasgeboren olifant. Voor de mensen met zwakke polsen raad ik de digitale versie aan.

Dreamsongs (zoals ik vanaf dit punt de bundel ga noemen, die dubbele R gaat snel vervelen) is geen bundel die poogt om het beste van Martin te verzamelen. Het doet wat het zegt en geeft een overzicht van Martins carrière vanaf het prille begin tot vlak na de eeuwwisseling. Martin heeft 34 verhalen geselecteerd en ze onderverdeeld in negen delen die soms thematisch en min of meer chronologisch zijn en alle aspecten van zijn carrière belichten. Elk deel wordt voorafgegaan door een ruime inleiding waarin Martin uit de doeken doet wat hem bewoog toen hij de bewuste stukken schreef. Het geheel wordt voorafgegaan door een inleiding van Gardner Dozois. Hierover later meer.

Wat ik zelf enorm waardeer is dat er bewust geen Greatest Hits van gemaakt is. Martin bespreekt openhartig zijn persoonlijke en professionele tegenslagen en successen en hoe die zijn werk beïnvloed hebben. A Song of Ice and Fire maakt daar natuurlijk deel van uit maar is eigenlijk het topje van de piramide die Martins carrière is. Omdat het mij echt mateloos irriteert dat elke verwijzing naar Martin momenteel in het teken staat van het (uitblijven van het) zesde deel van de serie of de verschillen in het plot tussen de boeken en de tv-serie die nu toch wel heel erg groot beginnen te worden, ga ik deze bundel voor jullie recenseren. In tien delen. Zet je schrap.

Gardner Dozois aan het woord
Zoals eerder gezegd begint de bundel met een inleiding van Gardner Dozois. Hoewel hij een paar bundels vol zeer sterke korte verhalen op zijn naam heeft staan is hij toch vooral bekend als redacteur. Hij stond jarenlang aan het roer van het toonaangevende tijdschrift Asimov’s Science Fiction en van zijn jaarlijkse bundel The Year’s Best Science Fiction gaat dit jaar de 32e editie uitkomen. Dozois kent Martin al sinds begin jaren zeventig en heeft als schrijver en als redacteur met hem samengewerkt. Ik moet eerlijk zeggen dat ik de inleiding iets te eerbiedig vind. Zo stelt hij vast dat Martin het gemaakt heeft als schrijver. Achteraf gezien kon daar dus nog wel een schepje boven op maar die vaststelling was ook toen al onontkoombaar. Wat hij ook terecht vaststelt is dat Martin zich niet beperkt tot een vorm of een genre. Als hij er voor gaat zitten kan hij hoogstaand werk in historische fictie, horror, sciencefiction en fantasy produceren en deze vier genres zijn eigenlijk de hoekstenen van Martins oeuvre. Gollancz heeft dat op de cover van mijn editie leuk opgepakt. Kijk maar eens goed naar het wapenschild dat daar afgebeeld staat.

A Four-Color Fanboy
Na de inleiding van Dozois is Martin zelf aan de beurt. Hij beschrijft in het essay A Four-Color Fanboy zijn jeugd in Bayonne, New Jersey van zijn geboorte in 1948 tot aan het afronden van zijn studie journalistiek. Je zou denken dat de schrijver die Martin is geworden zich in zijn jeugd misschien bezondigde aan de ‘juvineles’ van Robert Heinlein, Tolkiens The Hobbit of misschien wel Jack Vance. Dit zijn namen de verderop in de bundel nog wel naar boven zullen komen maar Martin is begonnen met schrijven over zijn grote passie: comics. Tussen de regels door zou je uit het verhaal op kunnen maken dat hij zich volledig op tekst heeft gericht omdat hij niet al te best kon tekenen. Ik moet eerlijk zeggen dat ik dat toch niet direct verwacht had toen ik Dreamsongs voor het eerst las. Toch is de invloed onmiskenbaar. Zijn passie voor het onderwerp, zijn liefde voor het ouderwetse fandom en zijn afkeer van de doorgeslagen commercie in die wereld klinken door in het essay. Het is een thema dat hij vaker aan zal halen. Met name in deel acht komen we er nog op terug. Serieus schrijven is Martin pas gaan doen toen hij ging studeren. Naast journalistiek volgde hij ook colleges in creatief schrijven. Martin heeft drie voorbeelden van zijn hele vroege werk toegevoegd aan de bundel. Hij steekt hier zijn nek uit want uit alle drie de verhalen blijkt dat hij nog zoekende is naar zijn stijl en er eigenlijk nog niet zoveel van kan. Het eerste verhaal is ooit verschenen in een fanzine eind jaren zestig. Het tweede is pas verkocht toen Martin het totaal herschreven had en het derde heeft uiteindelijk nooit een redacteur kunnen overtuigen. Alle begin is moeilijk.

Only Kids are Afraid of the Dark (1967)
Only Kids are Afraid of the Dark is in feite een comic in geschreven vorm. Comics, zeker in de jaren zestig, moesten aan duidelijke regels voldoen. Ze waren zwart-wit, met een scherpe tegenstellingen tussen de (super)held en de schurk. Martin was er destijds vast van overtuigd dat een comic die niet binnen die lijntjes bleef niet deugde en dat zie je ook duidelijk terug in dit verhaal. Hij leent een van de helden die gecreëerd waren door het fanzine en bedenkt er zelf een demon bij om te bevechten. Een dame in nood, een slechterik die zijn verraad uiteindelijk met de dood bekoopt, een held met een zwakke plek die door de schurk uitgebuit wordt, het zit allemaal in dit verhaal. Daarnaast is het taalgebruik bombastisch, stikt het van de overbodige bijvoeglijke naamwoorden en zijn ronde karakters ver te zoeken. Het is, met andere woorden, een tenenkrommend stukje fictie en staat werkelijk mijlen ver af van de grijze karakters die zijn latere fictie bevolken. Desondanks spreekt er wel een levendige fantasie en passie voor het genre uit dat ook zijn latere werk kenmerkt.

The Fortress (1968)
The Fortress is een heel ander verhaal. Tijdens zijn studie volgde Martin colleges Scandinavische geschiedenis, waarschijnlijk aangetrokken door de Iron Islanders Vikingen. Als dat zijn insteek is geweest is hij bedrogen uitgekomen. The Fortress gaat over een heel andere periode. Martin schreef het in plaats van een paper (in de jaren ’60 kon dat blijkbaar) en kreeg er een goed punt voor. De achtergrond van het verhaal is de Finse oorlog (1808-1809). Het conflict was een onderdeel van de Napoleontische oorlogen en betekende uiteindelijk de val van het huist Holstein-Gottorp. Vanaf 1810 lag de macht in Zweden bij een generaal van Napoleon waarvan de nazaten nog steeds op de Zweedse troon zitten. Een van de meest merkwaardige gebeurtenissen van die oorlog is de overgave van het fort Sveaborg, gesitueerd op een aantal eilanden in de buurt van Helsinki. Historici en generaals zijn er nog altijd niet uit waarom de commandant van het garnizoen de situatie zo hopeloos vond dat hij zich overgaf zonder al te veel verzet. Martin beschrijft de gebeurtenissen in het fort vanuit het perspectief van een officier die zich verzet tegen de overgave. De karakters zijn historisch en er wordt in het verhaal ook naar andere historische gebeurtenissen verwezen. Op de achtergrond speelt bijvoorbeeld het opkomend Fins nationalisme een rol. Ook dit verhaal is niet al te best geschreven. Het taalgebruik is wel met sprongen vooruitgegaan (de colleges creatief schrijven werpen zijn vruchten af) maar het blijft een vrij melodramatisch stuk met een aantal verschrikkelijke dialogen. De vraag die historici al zo lang bezig houdt wordt ook niet echt beantwoord. Misschien heeft Martin niet willen speculeren omdat hij het schreef voor een vak geschiedenis maar er lagen toch zeker mogelijkheden. Later heeft hij een sciencefictionversie van het verhaal geschreven dat verderop in Dreamsongs nog aan de orde komt. Die versie is voor de fans waarschijnlijk interessanter. Toch heeft dit verhaal wel zijn plaats in de bundel. Martins voorliefde voor geschiedenis is een ander element dat regelmatig opduikt in zijn verhalen.

And Death His Legacy (1968)
Martin volgde dus ook colleges waarin hij fictie leerde schrijven. Toch voelde hij zich daar niet erg op zijn gemak. De meeste studenten richten zich op literaire fictie en vonden zijn verhalen maar niets. In deze periode schreef Martin ook verhalen die niet direct als sciencefiction of fantasy aan te merken waren. Hij zocht naar zijn eigen stijl. Een van de verhalen uit deze periode is And Death His Legacy. Hij schreef het in het rumoerige jaar 1968 en het heeft een duidelijke politieke ondertoon. Net als The Fortress heeft Martin het nooit kunnen slijten en debuteert het dus in Dreamsongs. And Death His Legacy is niet het meest subtiele stukje fictie in deze bundel. Het gaat in feite over een man die het plan opvat om een Amerikaanse politicus die veel overeenkomsten vertoont met Hitler uit de weg te ruimen. Als populist van het zuiverste water roept hij wat de gewone (blanke) Amerikaanse man wil horen. In vloeiend Redneck. Er spreekt misschien een stukje tijdgeest uit maar het blijft zeker voor Nederlanders een stuk dat pijnlijk veel overeenkomsten vertoont met de opkomst van en de moord op Pim Fortuijn. Het verbaast me eigenlijk niet dat hij het nooit verkocht heeft. Het is een heel dubieus stukje fictie. Deze drie verhalen zijn wat Martin ons toont uit de periode waarin hij zoekende is als schrijver. Het zijn kwalitatief dus geen hoogvliegers maar geven wel een inkijkje in wat hem gevormd heeft. Dat is denk ik ook de manier waarop je dit eerste deel van Dreamsongs moet benaderen. In het volgende deel gaat hij in op zijn eerste professioneel gepubliceerde verhalen en belanden we in het jaar 1971, dat een omslagpunt in het leven en de carrière van Martin zou blijken te zijn.