Dossier /
Dreamsongs: A RRetrospective #3
The Light of Distant Stars
In de jaren zeventig timmert Martin flink aan de weg. Zijn carrière als schrijver komt aardig van de grond en hij publiceert een hele reeks korte verhalen. Zijn eerste bundel getiteld A Song For Lya and Other Stories verschijnt in 1976, gevolgd door een tweede bundel genaamd Songs of Stars and Shadows in 1977. Hij begint ook aan wat uiteindelijk zijn eerste roman zou worden. Dying of the Light verschijn in 1977 en speelt in dezelfde toekomst als The Hero en alle verhalen in dit deel van Dreamsongs. Het is twee keer in het Nederlands uitgegeven. In 1980 als Het tanende licht en in 2008, liftend op het succes van A Song of Ice and Fire, als Het stervende licht. Het is natuurlijk een beetje ouderwets woord maar qua stijl en sfeer heb ik toch een lichte voorkeur voor de eerste titel.
Op persoonlijk gebied is het een turbulente periode voor Martin. Hij ontsnapt aan de oorlog in Vietnam en vervult zijn alternatieve dienstplicht bij een organisatie genaamd VISTA. Wat ze precies doen is me niet helemaal duidelijk maar het heeft iets met armoedebestrijding te maken. Na zijn dienstplicht organiseert hij schaaktoernooien (het zou de inspiratie zijn voor het verhaal Unsound Variations dat we later nog tegenkomen) en geeft hij les op Clarke College in Dubuque Iowa. Hij heeft verschillende kortdurende relaties in deze periode, naar verluidt (en hij vermeldt het nadrukkelijk niet in deze bundel) onder andere met Lisa Tuttle met wie hij de Windhaven-novelles zou schrijven. In 1975 trouwt hij maar ook deze relatie is geen al te lang leven beschoren. In 1979 volgt een echtscheiding. Het is een jaar dat ook een omslagpunt in de carrière van Martin zou betekenen.
Privé en financieel is het dus geen makkelijke periode voor Martin maar als schrijver mag hij niet klagen. Zijn verhalen verkopen goed en hij wint zijn eerst Hugo Award in 1975 voor het verhaal A Song for Lya. Martin ontwikkelt zich tot een sciencefictionschrijver van naam en dit deel van Dreamsongs is daar volledig aan gewijd. Martin beschrijft zijn inspiraties in het inleidende essay. Naast de al eerder genoemde comics, blijkt die ook voor een groot deel uit televisieseries te bestaan. Lezen komt eigenlijk later pas. Op het moment dat hij overstapt op boeken komen de bekende namen al snel naar boven. De jonge George leest H.G. Wells, Poul Anderson, Jack Vance, Robert Heinlein, Robert Silverberg, Philip K. Dick, Edward Hamilton, John Brunner en Damon Knight om er maar een paar te noemen. Geïnspireerd door hun verhalen ontwikkelt Martin uiteindelijk zijn eigen future history die nooit een formele naam zal krijgen. Hij keert er gedurende de jaren ‘70 en ‘80 regelmatig naar terug.
Martins universum is enorm, bevat vele rassen en planeten en kent een geschiedenis die zo lang is dat de oude aarde voor veel mensen slechts een mythe is. Martins sciencefiction is space opera. Het stoelt niet al te zeer op technologie maar op avontuur. De romanticus in Martin komt in deze verhalen naar boven. Ze zijn vaak tragisch, soms geïnspireerd door zijn eigen liefdesleven en kennen vaak de meest fantastische settings die je je voor kunt stellen. Bij Martin is de scheidslijn tussen sciencefiction en fantasy dun. Iets dat we verderop in Dreamsongs nog vaker vast gaan stellen. 
A Song for Lya (Analog juni 1974)
De novelle A Song for Lya is samen met het verhaal Sandkings (zie deel vijf van deze serie) waarschijnlijk Martins bekendste korte verhaal. Hij won er een Hugo Award mee en verloor nipt de Nebula en Locus Awards in 1975, in beide gevallen van het verhaal Born With the Dead van Robert Silverberg. Het verscheen in eerste instantie in het tijdschrift Analog maar is ook opgenomen in veel van Martins bundels en een behoorlijk aantal bloemlezingen.
Het verhaal heeft een klassieke vorm: zoek uit hoe het buitenaardse ras denkt. Twee onderzoekers en begaafde telepaten komen aan op een planeet om de lokale religie te bestuderen. Het lijkt een vrij beangstigende cultus waarvan de belijdenis uiteindelijk tot een vorm van rituele zelfmoord leidt. Toch ziet niet iedereen het als barbaars te beschouwen. De religie wint aan populariteit onder de menselijke bezoekers van de planeet. Iets dat uiteraard afgeremd dient te worden. De hoofdpersonen van het verhaal, Robb en Lyanna, namen die we in A Song of Ice and Fire terug zien, werken niet alleen samen maar zijn ook geliefden. Het tweetal drijft uit elkaar als Lya onder de invloed begint te raken van de lokale religie.
A Song for Lya is een verhaal met twee gezichten. Aan de ene kant gaat het als zo vaak in sciencefiction om het leren begrijpen van een buitenaardse cultuur. Martin is echter in vrijwel al zijn verhalen veel meer geïnteresseerd in de menselijke geest. Het verhaal gaat dan ook vooral over eenzaamheid. Een thema dat we ook in The Second Kind of Loneliness tegen zijn gekomen. Hun telepathische vermogen gunt Robb en Lya een blik in elkaars gedachten en zij beschouwen dat als een privilege. Voor mensen zonder deze gave moet het behelpen zijn. Zij zullen zich altijd moeten afvragen wat de ander nu echt van ze denk. Eeuwig opgesloten in hun eigen gedachten, zonder de intimiteit die Robb en Lya kunnen delen moet het bestaan eenzaam zijn.
Je voelt eigenlijk aan alles in het verhaal dat Martin het geschreven heeft na een verbroken relatie. De eenzaamheid en verwarring van de breuk, de vragen waar hij mee is blijven zitten over hoe de ander er nu echt tegen aankijkt en de afstand die er blijkbaar toch altijd is geweest komen terug in het verhaal. Hij grijpt terug naar een Victoriaans gedicht genaamd Dover Beach van Matthew Arnold. Het gedicht zelf, is een draak van een stuk doorspekt met elk beetje kennis over de oude Grieken waarover de schrijver beschikte. Als ik de analyses ervan lees vraag ik me werkelijk af of de man zelf wel wist waar het over gaat. Het heeft maar een heel beperkt raakvlak met het verhaal maar blijkbaar vond Martin het beeld van het eenzame Noordzeestrand en de eenzaamheid en angst die volgens de dichter onder het oppervlak van liefde schuil gaat wel passen bij de situatie van Robb.
Ah, love, let us be true
To one another! for the world, which seems
To lie before us like a land of dreams,
So various, so beautiful, so new,
Hath really neither joy, nor love, nor light,
Nor certitude, nor peace, nor help for pain;
And we are here as on a darkling plain
Swept with confused alarms of struggle and flight,
Where ignorant armies clash by night
A Song for Lya is een tragisch stuk geworden dat je waarschijnlijk maar beter niet al te kort na een relatiebreuk kan lezen. Voor mensen die er wat meer afstand van kunnen nemen is het misschien iets te dramatisch. Zelf kan ik het wel waarderen, al is de gapende leegte en wanhoop die Martin beschrijft hier en daar wat overdreven. Je leeft ondanks de zwakke punten van het verhaal toch enorm mee met de hoofdpersonen. Het is een prachtig voorbeeld van hoe je sciencefiction kunt gebruikten om iets compleet menselijks te beschrijven.
This Tower of Ashes (Analog Annual 1976)
We verplaatsen ons naar een andere planeet in Martins universum maar ook daar is de liefde niet altijd eenvoudig. De hoofdpersoon leeft op een dunbevolkte planeet waarvan het enige continent nog volledig onbekend terrein is. De eilanden zijn wel bewoond. Na een mislukte relatie vlucht de hoofdpersoon de wildernis in. Hij houdt zich in leven met het oogsten van de gifklier van een spinachtig wezen dat gebruikt kan worden als drug en mensen de meest fantastische dromen geeft. Verbitterd als hij is, wil hij eigenlijk gewoon met rust gelaten worden maar geheel tegen zijn zin, komen zijn bezorgde ex en haar nieuwe minnaar hem opzoeken.
In dit verhaal is de hoofdpersoon eigenlijk gewoon kinderachtig en jaloers. Hij ziet zichzelf als het slachtoffer en zelfs zijn ‘geschenk’ aan zijn ex wordt niet op waarde geschat. Ook in dit verhaal is eenzaamheid een belangrijk thema. Martin heeft het echter wel eens beter behandeld. De sfeer die de setting oproept maakt het best mooi leesvoer maar de diepte die hij in A Song for Lya of The Second Kind of Loneliness aanbrengt in het verhaal ontbreekt hier. 
And Seven Times Never Kill Man (Analog juli 1975)
Voor dit verhaal grijpt Martin wederom terug naar een stukje dichtkunst en deze keer met meer succes. De titel is ontleend aan een gedicht van Rudyard Kipling uit The Second Jungle Book gepubliceerd in 1895. Het heet The Law of the Jungle en is geschreven vanuit het perspectief van een wolf die zijn jongen de wetten van de jungle probeert bij te brengen.
Ye may kill for yourselves, and your mates, and your cubs as they need and ye can;
But kill not for pleasure of killing, and seven times never kill man.
Wat er gebeurt als je toch een mens om zeep helpt, is het onderwerp van dit verhaal.
Ook dit verhaal speelt op een planeet die nauwelijks is gekoloniseerd. De mensen die er wel zijn behoren tot een religieuze sekte die van mening is dat alleen mensen een ziel hebben en dat andere wezens, intelligent of niet, per definitie niets meer dan beesten zijn. Als de kolonie wil uitbreiden ten koste van de lokale bewoners dan hebben zij plaats te maken. Een recept voor oorlog dus eigenlijk. En die lijkt ook op het punt van uitbreken te staan als tijdens een schermutseling een sektelid omkomt.
Alweer een Hugo-nominatie voor Martin en dat is volgens mij geheel terecht. De manier waarop hij in dit verhaal de wetten van de jungle, die door de meeste mensen toch vooral als het recht van de sterkste wordt interpreteert, tot een oefening in pacifisme laat leiden is indrukwekkend. Waar we rebellie en geweld verwachten is het resultaat van het conflict verrassend en veel meer omvattend dan een simpele militaire overwinning. Wat mij betreft is dit het sterkste verhaal uit dit deel van Dreamsongs.
The Stone City (New Voices in Science Fiction 1977)
New Voices in Science Fiction is een serie bloemlezingen waarover Martin de redactie voerde. Er zijn in totaal vijf delen verschenen en een zesde was in de maak toen de uitgever Bluejay failliet ging. Martin heeft voor het eerste deel een verhaal van zichzelf gekocht. Hij wilde er uiteraard wel voor waken dat hij niet alleen opvulling was. The Stone City is een sterk verhaal, het zou hem een Nebula-nominatie opleveren.
Net als Martin wil de hoofdpersoon de sterren ontdekken. Wat mensen over het universum weten is zelfs duizenden jaren in de toekomst nog maar een klein beetje. Gedreven door een passie die hij al bij zich draagt sinds zijn jeugd op de planeet Ymir, helemaal aan de rand van de melkweg, trekt hij richting het centrum. Hij laat het door mensen bewoonde deel van de melkweg al snel achter zich. Zijn reis is echter nog lang niet voltooid als hij vast komt te zitten op de planeet Greyrest en geen schip hem mee wil nemen.
Dit verhaal is weer een tragedie maar eigenlijk ook wel een beetje de jonge Martin die zijn ogen uit kijkt naar alles wat sciencefiction te bieden heeft. Net als zijn hoofdpersoon wil Martin de sterren ontdekken. Het heeft een aantrekkingskracht op hem die onweerstaanbaar is. Toch blijkt het een vloek en een zegen. De hoofdpersoon die verdoemd is om voor altijd rond te zwerven zonder ooit zijn bestemming te bereiken. Het heelal is groot genoeg om jezelf volledig in te verliezen. Martin zal er zelf ongetwijfeld anders over denken maar als je zijn carrière overziet, rent hij net als de hoofdpersoon van wereld naar wereld maar neemt zelden de tijd om zich er echt compleet aan te wijden. 
Bitterblooms (Cosmos november 1977)
Er zit aardig wat mythologie in Martins universum. Zo is de planeet waar de hoofdpersoon van het verhaal The Stone City vandaan komt genoemd naar een Noordse mythologisch figuur. In dit verhaal zit wat Arthuriaanse mythologie. Het speelt op een planeet waar de winters jaren duren (waar heb ik dat eerder gehoord) en de menselijke bevolking geïsoleerd is geraakt. Ze zijn technologisch ver teruggevallen en hebben moeite de strenge winters te overleven.
Het is hartje winter als de hoofdpersoon van het verhaal in de problemen komt. Op weg naar huis, met nog een reis van twee weken voor de boeg, raakt haar metgezel gewond. Ze blijft bij hem om hem te verzorgen en tekent daarmee haar eigen doodvonnis. Haar voorraden zijn uitgeput, ze gaat het nooit halen. Dan ontdekt ze in de sneeuw een kleine bloem die ondanks de kou bloeit.
Het verhaal gaat over illusies. De hoofdpersoon wordt in de verleiding gebracht om te kiezen voor een rijk leven gevuld met wonderen en ontdekkingen als ze kan negeren dat het niet echt is. De realiteit is hard, het is zo gemakkelijk om er in mee te gaan. En toch knaagt de twijfel.
In dit verhaal zie je ook wat van de achtergrond van het universum dat Martin gecreëerd heeft. De planeet Avalon, die veel genoemd wordt in zijn werk en waar hij ooit nog eens een roman over heeft willen schrijven, wordt er in aangedaan. Ook komt er een aantal legendarische figuren in ter sprake die vaker terugkomen in Martins verhalen zonder dat we echt veel over de achtergrond leren. Er zijn zoveel projecten waar ik als lezer van zou willen dat hij het op zou pakken dat het nog niet haalbaar is al wordt hij 150. Avalon staat toch wel vrij hoog op de lijst. Niet dat ik verwacht dat hij er verder aan zal werken als hij A Song of Ice and Fire eenmaal af heeft maar ook als lezer mag je blijven dromen. Martin heeft overigens recent de filmrechten van dit verhaal verkocht. Ben benieuwd of het wat wordt.
The Way of Cross and Dragon (Omni juni 1979)
Net als And Seven Times Never Kill Man kent dit verhaal een religieus thema. Ook in de verre toekomst wordt er stevig ruzie gemaakt over de bijbel. Een van de kerken die zich (uiteraard) de ware volgelingen van Jezus wanen stuurt een lid van de inquisitie op pad om een ketterse afsplitsing op een afgelegen planeet te bestrijden. Ze hebben het in hun hoofd gehaald om Judas Iskariot heilig te verklaren.
Zo gek is dat idee nog niet als je bedenkt dat er al in de jaren ’70 een evangelie van Judas opdook. Een volledige vertaling is pas begin deze eeuw beschikbaar gekomen dus het is maar de vraag of Martin dat wist toen hij het verhaal schreef. Het verhaal gaat dan ook niet echt over Judas, of Christelijke theologie, maar veel meer over twijfel.
De ketter in kwestie wijkt niet zo zeer af van het ware geloof uit een diepe overtuiging dat Judas de ware Messias is, maar meer omdat hij zich realiseert dat het geloof van zijn kerk de bevolking op de planeet niet gelukkig zal maken. Hij zoekt een vorm die beter aansluit bij de behoeften van de lokale bevolking. Dat is een stukje ketterij die de inquisitie zeker niet had zien aankomen. Martin legt de hypocrisie van religieus fanatisme bloot in dit verhaal en ook de beweegredenen van mensen die twijfelen, om er toch in mee te gaan. Het is eigenlijk bijna net zo cynisch als A Song of Ice and Fire, met een passend donker einde. Zeker een van de sterkere verhalen in de bundel, maar ook een verhaal dat menig lezer tegen de haren in zal strijken.
In dit deel dus zes verhalen uit Martins future history die hielpen zijn reputatie als sciencefictionschrijver op te bouwen. Volgende week kijken we naar wat Martin aan fantasy produceerde in deze periode.
Lees eerdere delen van Rob Webers Dreamsongs-bespreking:
