Een golf van verontwaardiging rolde in het voorjaar van 2020 ook over Europa. Vele duizenden boze mensen gingen in de grote steden de straat op om te protesteren tegen het politiegeweld in de Verenigde Staten. De aanleiding vormde de dood van de zesenveertigjarige George Floyd jr. Al sinds vele jaren worden met name Afro-Amerikaanse mannen het slachtoffer van excessief politieoptreden. De woedende protesten culmineerde in 2013 in de oprichting door drie Afro-Amerikaanse vrouwen van de protestbeweging #Black Lives Matter. Maar nooit eerder werd dit optreden zo minutieus en zo langdurig gefilmd als dat in Minneapolis bij de arrestatie van George Floyd.
Schrijver Sytze van der Zee zat verbijsterd te kijken naar de beelden op de tv, totdat hij zich ineens realiseerde dat hij eerder in feite een soortgelijke zaak van buitenproportioneel politiegeweld had beschreven in een boek, Stempeldag, geheten. Het ging over een jonge Algerijn die in het asielzoekerscentrum in Nijmegen point blank door een politieman werd doodgeschoten. Toen hij het boek nog eens doornam, bekroop hem het gevoel dat er toch iets aan het verhaal ontbrak. Fictie begint als een idee dat in het hoofd van een schrijver langzaam rijpt en vervolgens uitgroeit tot een roman. Non-fictie, zoals dit boek, is de vrucht van soms maandenlange, dikwijls moeizame research om een zaak zo levensecht mogelijk over het voetlicht te kunnen brengen.
Voor Stempeldag was Van der Zee destijds letterlijk dag en nacht op pad geweest. Na enig wikken en wegen besloot hij het boek helemaal om te werken en erin bij wijze van toegevoegde waarde verslag te doen, hoe hij te werk was gegaan. Zo bivakkeerde hij enige tijd in het Nijmeegse azc om het leven van de jonge Algerijn en diens tragisch einde te kunnen reconstrueren. Hij wilde er het vertrouwen winnen van diens landgenoten, in de hoop dat ze hem aan de informatie konden helpen over het slachtoffer en, meer specifiek, over het leven in een azc. Andere bronnen waren onder meer medewerkers van het Nijmeegse azc, zijn advocaat en de artsen die hem hadden behandeld.
Van der Zee wilde namelijk ook onder woorden proberen te brengen wat het lange wachten in deze mensenpakhuizen teweegbrengt. De spanningen, de wanhoop, de knagende onzekerheid. Hoe weinig er sindsdien is veranderd, besefte hij toen hij in de zomer van 2020 in de Volkskrant een artikel las. ‘Demonstraties bij azc’s om te lange wachttijden’, luidde de kop boven een stuk over protesten bij verschillende centra in het land. Asielzoekers eisten daar meer duidelijkheid over de afhandeling van hun procedure. ‘Uitzonderlijk’ was volgens de krant dat zij zich nu publiekelijk durfden te laten horen.
Want de regels mogen sindsdien hier en daar zijn aangepast, maar in de praktijk moeten vluchtelingen nog steeds maanden, zo niet jaren wachten voordat ze weten waar ze aan toe zijn. Ook bij de jonge Algerijn in Nijmegen was dit het geval. Al zou het te ver gaan om te concluderen dat het drama met hem als slachtoffer hieraan kon worden toegeschreven.
