De literaire kracht om het onbespreekbare bespreekbaar te maken

Een boek schrijven over verkrachtingen, vernederingen, misbruik en mishandeling van kindsoldaten kan je zo gruwelijk en gedetailleerd maken als je wil. De Oegandees-Canadese academica en dichter Otoniya J. Okot Bitek koos in Wij, aanmaakhout voor een heel andere aanpak. Ze wilde het verhaal vertellen van de duizenden kinderen die door het LRA, een van de gruwelijkste terreurorganisaties van Noord-Oeganda, ontvoerd werden en ingezet als kindsoldaat of slaaf. Aanvankelijk zou het een non-fictieboek worden. Uiteindelijk werd het een intimistisch, maar krachtig verhaal dat door Robert Dorsman vertaald werd.
Wij, aanmaakhout is een collage van verhalen. Uit tientallen interviews met ontvoerde meisjes distilleerde de auteur haar personages. Ze doen allemaal hun verhaal: in een gebed, een lied, een legende of een heel objectief verhaal. Elk op hun eigen manier komen ze keihard binnen. Het gaat niet alleen over wat ze meegemaakt hebben, het gaat ook over de gevolgen die ze vandaag nog met zich meedragen. De ik-verteller die de lezer rechtstreeks aanspreekt laat het allemaal heel dichtbij komen.
Oorlog is chaos, de wereld van kindsoldaten is chaos en de manier waarop dit boek opgebouwd is lijkt dat op het eerste zicht ook. Geen rechtlijnig verhaal dat van a tot z vertelt wat die of die meegemaakt heeft. De lezer wervelt door heden en verleden, langs verschrikkingen en hoop, door de jungle en in kampen waar meedogenloze gezaghebbers de kinderen uitbuiten, verkrachten en als slaven gebruiken. De ontmenselijking is voelbaar op elke bladzijde.
Hoewel het boek enkele expliciete beelden beschrijft, zit de kracht vooral in wat niet gezegd wordt. Over verkrachtingen wordt niet letterlijk gesproken, maar er lopen wel ontzettend veel zwangere meisjes rond. De afranselingen en het misbruik worden niet beschreven, maar de meisjes strompelen wel door de jungle met een gebroken lijf en een geknakte ziel. Al is niet elke ziel geknakt. De auteur beschrijft op een bijzonder manier hoe sommige meisjes uiterlijk doen wat van hen gevraagd wordt, maar weigeren om zich bij de situatie neer te leggen.
Okot Bitek heeft binnen dit afschuwelijke thema ook aandacht voor de klassenverschillen die zelfs binnen de ontvoeringen zichtbaar zijn. Zo merkt Mary op dat er alleen gebeden wordt voor (en gezocht naar) de meisjes van het elitaire St. Mary’s College. Terwijl er over de duizenden ontvoerde kinderen uit gewone gezinnen op de radio niet gesproken wordt. De uitzichtloze situatie, het gevaar dat achter elke boom loert en de willekeur waarmee machthebbers kinderen inlijven om hun strijd te voeren, is voelbaar op elke pagina.
Je kan dus een heel expliciet gewelddadig en sensationeel boek schrijven over ontvoerde kindsoldaten in Oeganda. Of je kan er een literair hoogstaand verhaal van maken, met beelden en woorden die veel dieper wortelen door wat niet gezegd wordt of door hoe je dingen wel verwoordt. Otok Bitek slaagt erin door de bijzonder vertelstijl en de literaire kracht van haar woorden een verhaal neer te zetten dat blijft hangen.