Sag nie, du gehst den letzten Weg

De Nederlands-Joodse Lien Brilleslijper/Lin Jaldati (1912-1988) en haar Duitse geliefde en latere echtgenoot Eberhard Rebling (1911-2008) waren behalve twee internationaal vermaarde kunstenaars ook twee ex-bewoners van ’t Hooge Nest (zie gelijknamig boek van Roxane van Iperen). In 1986 publiceerden ze na herhaalde verzoeken van familie, vrienden en opvallend veel jongeren uiteindelijk hun Duitstalige autobiografie Sag nie, du gehst den letzten Weg, dat pas bijna veertig jaar later naar het Nederlands werd vertaald met de titel Lied van verzet.

Lien en Eberhard beschrijven hun herinneringen aan hun jeugd en het opkomende fascisme in Nederland en Duitsland, het studentenleven, de Jodenbuurt, de Tweede Wereldoorlog, de bezetting, hun ondergronds verzet, hun verregaande inzet voor anderen, de moordkampen, de deporaties, de vernietiging van Joden, hun emigratie naar de DDR, de oplopende politieke spanningen tussen Oost en West, de Koude Oorlog, en wat verder op hun pad kwam in hun uiterst roerige leven. Het resultaat is een intense en vanuit het hart geschreven autobiografie, waarbij Lin en Eberhard elkaar in hoofdstukken afwisselen. Dat is goed, want hun persoonlijke levenservaringen zijn zowel verschillend als complementair.

Hun verhaal behelst ook de liefde voor elkaar en hun kinderen, voor de cultuur, muziek, toneel, zang, dans, ballet, boeken en kunst. Deze belangrijke rode levensdraden helpen hen de bezettingstijd en de schokkende gruwelen te overleven. “Auschwitz was een georganiseerde hel. Bergen-Belsen was de hel zonder genade, een chaos.”, aldus Lin. Het is duidelijk dat Lin niet alles over deze periode kón vertellen, daartoe niet in staat was. Het mag daarbij een godswonder worden genoemd dat zij en haar zus Janny (’t Hooge Nest) het nipte uren voor de bevrijding hebben overleefd. Veerkracht? Intrinsieke wil? De steun aan elkaar? Liefde voor de achterblijvers, gewoon mazzel? Zeg het maar.

Deze dikke historische pil is voorzien van een stamboom en een flink aantal authentieke foto’s en documenten, die een extra dimensie aan hun geschiedenis geven. Veel noten achterin, die op zichzelf zeer interessant zijn om te lezen of om je verder in te verdiepen. Deze autobiografie past naadloos bij al bestaande en zo broodnodige ooggetuigenissen. Het boek kost tijd, niet alleen vanwege de impact en de preciesheid waarmee de vertalers hun werk hebben gedaan, maar ook door Eberhards gedetailleerde hoofdstukken over de (klassieke) muziek. Voor liefhebbers een feestje.
Hun verhaal stemt verdrietig, er is onherstelbaar veel kapotgegaan, kapotgemaakt. Hele families op soms een enkeling na werden uitgeroeid. Het geeft echter een nederig gevoel hoe mensen elkaar als vanzelfsprekend met gevaar voor eigen leven hielpen, het kleine beetje dat ze nog hadden belangeloos met elkaar deelden, ook met vreemden. Dappere mensen als Lin en Eberhard.
Het rijke en uitgebreide culturele leven van toen staat in schril contrast met wat er momenteel nog van over is. De minachting van meerdere kabinetten is verontrustend, al decennialang.

Het is merkwaardig waarom Sag nie, du gehst den letzten Weg niet eerder werd vertaald, ondanks herhaalde pogingen van Lin en Eberhard. De vier vertalers: Johan Meijer, Diete Oudesluijs, Rimco Spanjer en Sander Stotijn, verdienen daarom dikke complimenten. Zij vonden het de hoogste tijd voor een Nederlandse vertaling en hebben zich hier vervolgens met grote precisie en zorgvuldigheid op gestort. Tussen de regels door in hun voor- en nawoord en via de nauwkeurigheid van de noten achterin ervaar je ook hun liefde en enthousiasme waarmee zij deze autobiografie hebben vertaald. Hulde!