Lezersrecensie
De verdwijning van een nazi-kind
Bert Natter beschrijft in Aan het einde van de oorlog een concentratiekamp dat doet denken aan Ravensbrück, in WO II het grootste kamp voor overwegend gearresteerde verzetsvrouwen. Hun omstandigheden waren zwaar en voor zover mogelijk nog slechter dan in andere kampen. Velen bezweken door uithongering, willekeurige wreedheden, uitputting, afranseling, vernedering, medische experimenten en/of de gaskamer. Zo’n kamp dus.
In dit semi-verzonnen kamp zijn de meeste nazi-aanhangers schokkend jong. Hun gedrag en onbenul zijn realistisch door Natter getypeerd. Immers, dit soort jongeren is vanaf 1933 of nog eerder opgegroeid met diepgeworteld haatgevoel en onwetende onnozelheid ten aanzien van Joden en andere “inferieure” rassen. Hun overtuiging van het juiste is en blijft verbijsterend. Hetzelfde geldt voor een aantal akelige scènes, een beetje WO II-lezer kent ze wel. Als tegenwicht roept Natter echter ook gevoelens van leedvermaak en venijn op, zelfs vleugjes (galgen)humor komen voorbij.
Het is 20 april 1945 en de Russen komen dichterbij om het kamp te bevrijden. De artillerie en het gedonder in de verte zijn al hoorbaar. Ondertussen worden nog relatief ‘gezonde’ gevangenen uitgeruild via het Rode Kruis. Hitler heeft opdracht gegeven om papieren en overige bewijzen als de wiedeweerga te vernietigen en de gevangenen versneld de gaskamer in te jagen of op dodenmars te sturen. Maar Hitler is jarig en dat moet worden gevierd. Binnen deze choquerende chaos, opwinding en losbandigheid raakt Ernst de elfjarige zoon van de plaatsvervangende kampcommandant vermist. Ziehier de basis van het verhaal.
Opvallend in Aan het einde van de oorlog is de gekozen vertelstijl. Binnen een tijdsduur van een etmaal en met een evenwichtige mix van eenendertig vaste personages spint Natter allerlei draadjes die te herleiden zijn naar de verdwijning van de jongen. Bewust of onbewust krijgt iedereen iets van de verdwijning mee of wordt ingezet bij de zoektocht. Met pakweg achttienhonderd (ruwe schatting) korte fragmenten zit de vaart er goed in. Elk fragment typeert een personage op een bepaalde locatie binnen de kampomgeving. Nagenoeg alle fragmenten bevatten kleine tot grote cliffhangers, iets wat schier onmogelijk lijkt bij de genoemde aantallen maar Natter kan het en doet het. De continue spanningsprikkels zijn echter nóg vernuftiger omdat de lezer als enige al vroeg weet wat er is gebeurd en dus een helicopterview over de situatie heeft.
Deze vormgeving van korte scènes is slim bedacht omdat een feitelijke weergave van hel, duisternis en gruwel soms dieper binnenkomt als deze tijdig wordt afgekapt en dat daarna een andere scène wordt ingezet. Natter brengt zo alles keurig in balans terwijl de gruwelen wel blijven doorgaan, ook in je hoofd. Het getuigt van sterk menselijk inzicht en lef hoe hij zijn personages gestalte geeft. Wat een inleving en wat een karakterbuilding van zowel onderdrukkers als afgestompte en bijna ontzielde slachtoffers.
Zet Natter in deze roman de zaken soms wat grotesk neer, legt hij de dingen er te dik bovenop? Welnee, dat vind ik niet, hoogstens aan het einde waarmee hij de vierentwintig uren afrondt met een grote en onverwachte Béng!. Die voelt goed en past. De waarheid rond de Holocaust overstijgt sowieso het groteske en krankzinnige, meer dan we ooit in woorden kunnen vangen of zelfs maar bedenken. Dit gezegd zijnde, deze lijvige roman met een fraaie literaire setting overtuigt en heeft meer dan genoeg zeggingskracht. Mijn loftrompet schettert alle kanten op.
In dit semi-verzonnen kamp zijn de meeste nazi-aanhangers schokkend jong. Hun gedrag en onbenul zijn realistisch door Natter getypeerd. Immers, dit soort jongeren is vanaf 1933 of nog eerder opgegroeid met diepgeworteld haatgevoel en onwetende onnozelheid ten aanzien van Joden en andere “inferieure” rassen. Hun overtuiging van het juiste is en blijft verbijsterend. Hetzelfde geldt voor een aantal akelige scènes, een beetje WO II-lezer kent ze wel. Als tegenwicht roept Natter echter ook gevoelens van leedvermaak en venijn op, zelfs vleugjes (galgen)humor komen voorbij.
Het is 20 april 1945 en de Russen komen dichterbij om het kamp te bevrijden. De artillerie en het gedonder in de verte zijn al hoorbaar. Ondertussen worden nog relatief ‘gezonde’ gevangenen uitgeruild via het Rode Kruis. Hitler heeft opdracht gegeven om papieren en overige bewijzen als de wiedeweerga te vernietigen en de gevangenen versneld de gaskamer in te jagen of op dodenmars te sturen. Maar Hitler is jarig en dat moet worden gevierd. Binnen deze choquerende chaos, opwinding en losbandigheid raakt Ernst de elfjarige zoon van de plaatsvervangende kampcommandant vermist. Ziehier de basis van het verhaal.
Opvallend in Aan het einde van de oorlog is de gekozen vertelstijl. Binnen een tijdsduur van een etmaal en met een evenwichtige mix van eenendertig vaste personages spint Natter allerlei draadjes die te herleiden zijn naar de verdwijning van de jongen. Bewust of onbewust krijgt iedereen iets van de verdwijning mee of wordt ingezet bij de zoektocht. Met pakweg achttienhonderd (ruwe schatting) korte fragmenten zit de vaart er goed in. Elk fragment typeert een personage op een bepaalde locatie binnen de kampomgeving. Nagenoeg alle fragmenten bevatten kleine tot grote cliffhangers, iets wat schier onmogelijk lijkt bij de genoemde aantallen maar Natter kan het en doet het. De continue spanningsprikkels zijn echter nóg vernuftiger omdat de lezer als enige al vroeg weet wat er is gebeurd en dus een helicopterview over de situatie heeft.
Deze vormgeving van korte scènes is slim bedacht omdat een feitelijke weergave van hel, duisternis en gruwel soms dieper binnenkomt als deze tijdig wordt afgekapt en dat daarna een andere scène wordt ingezet. Natter brengt zo alles keurig in balans terwijl de gruwelen wel blijven doorgaan, ook in je hoofd. Het getuigt van sterk menselijk inzicht en lef hoe hij zijn personages gestalte geeft. Wat een inleving en wat een karakterbuilding van zowel onderdrukkers als afgestompte en bijna ontzielde slachtoffers.
Zet Natter in deze roman de zaken soms wat grotesk neer, legt hij de dingen er te dik bovenop? Welnee, dat vind ik niet, hoogstens aan het einde waarmee hij de vierentwintig uren afrondt met een grote en onverwachte Béng!. Die voelt goed en past. De waarheid rond de Holocaust overstijgt sowieso het groteske en krankzinnige, meer dan we ooit in woorden kunnen vangen of zelfs maar bedenken. Dit gezegd zijnde, deze lijvige roman met een fraaie literaire setting overtuigt en heeft meer dan genoeg zeggingskracht. Mijn loftrompet schettert alle kanten op.
8
2
Reageer op deze recensie
