Filosofische blootlegging van een vriendschap

De bijna in vergetelheid geraakte roman Gloed van Sándor Márai verscheen oorspronkelijk in 1942, maar werd herontdekt in 1999 zijnde een meesterwerk uit de Europese literatuur. De Hongaarse schrijver Márai heeft deze herontdekking helaas niet mogen meemaken. Miskend als schrijver (zijn boeken werden in Hongarije verboden), volkomen vergeten en in alle eenzaamheid pleegde hij in 1989 zelfmoord.

Konrád en Henrik, twee hoogbejaarde vrienden van weleer, zien elkaar na eenenveertig jaar terug in Henriks kasteel aan de voet van De Karpaten. Met behulp van Nini, Henriks 91-jarige huishoudster en oude min wordt het bezoek van Konrád minitieus voorbereid. Diner, wijn, kandelaars, schilderijen, de setting van de meubels: alles wordt tot in detail vormgegeven. Het gebloemde Franse porseleinen servies, dahlia’s in de oude blauwe kristallen vaas, een Pommard van ’86 uit de kelder en een reuzefles champagne van het huis Mumm. De aankleding moet volmaakt zijn, precies zoals het decennia geleden ook was. Het kasteel lijkt weer tot leven te komen.

‘Je ziet, ik ben nog een keer gekomen’ zei de gast zachtjes. ‘Ik heb er nooit aan getwijfeld,’ antwoordde de generaal even zacht en hij glimlachte. Ze schudden elkaar de hand, zeer beleefd.'
Bij het vuur warmen de oude mannen zich. Wat begint als een vrij onschuldig en gemoedelijk weerzien, verandert geleidelijk aan in een fraai staaltje van psychologische en filosofische blootlegging van een vroegere vriendschap. Een onthulling over de waarde van vriendschap, trouw, passie, waarheid, wraak, verraad en schuld; aspecten die voortvloeien uit hun grote liefde voor dezelfde vrouw. Wat is er gebeurd toen Konrád jaren geleden ineens verdween? Had het met Henriks huwelijk met de mooie Krisztina te maken? Konráds groeiende haat jegens Henrik was niet te stoppen, dus waarom schoot hij Henrik niet neer toen hij daartoe de kans kreeg?

‘Je moet twee vragen beantwoorden’ zegt de generaal en buigt ook naar voren; hij zegt het fluisterend, vertrouwelijk. ‘Twee vragen die ik lang geleden geformuleerd heb, in de voorbije decennia, terwijl ik op je wachtte. Twee vragen waarop jij alleen antwoord kunt geven. Ik zie dat je denkt dat ik graag wil weten of ik me niet vergist heb: of je die ochtend bij de jacht me inderdaad hebt willen doden. Of dat geen hersenschim was.’
Wat Henriks tweede vraag is, zult u zelf in Gloed moeten ontdekken, net als de gegeven antwoorden.

Gloed is een literair verrijkend boekwerkje, met recht een tijdloze klassieker, waarbij de twee hoofdpersonages vorm krijgen door onvergetelijke dialogen. Overigens valt de rol van de broze Nini niet te onderschatten. Haar invloed straalt al vele decennia door het kasteel heen, en dat merk je.
Dit intieme en kwetsbare vriendschapsdrama met thema’s als liefde, ziekte, dood en sleur binnen een door tradities omgeven landadel, verdient dat je er de tijd voor neemt. Laat de krachtige teksten tot je komen. Voel de hevige strijd met demonen uit het verleden, diep verborgen emoties, nooit verdampende herinneringen en haat, die door deze plotselinge ontmoeting weer tot leven komen.
Veel stof tot nadenken in dit duel van woorden tussen twee oude heren dat in de loop van het boek langzaam wordt opgebouwd tot een grootse monoloog van Henrik. Geduldig en verfijnd opgebouwd door Márai. De Nederlandse vertaling van Mari Alföldy moet ‘a hell of a job’ zijn geweest.

Verder een dikke pluim voor de boekomslag. De uit 1873 gedateerde olieverfschildering ‘La Comtesse De Keller’ door Alexandre Cabanel (1823-1889) had niet beter recht kunnen doen aan het ongemeen krachtige verhaal van Gloed.