Meer dan een literaire 'soap opera'

“Eline Vere” (1888) van Louis Couperus (1863 – 1923) verscheen als feuilleton in het Haagse dagblad “Het Vaderland” tussen 17 juni en 4 december in 1888. In het begin van dat jaar was “Een liefde” van Lodewijk van Deyssel uitgekomen en ook “Juffrouw Lina” van Marcellus Emants verscheen dat jaar. Deze drie publicaties betekenden de doorbraak van de naturalistische roman in Nederland. Van de drie is “Eline Vere” de meest bekende en nog steeds meest gelezen roman geworden.

De volledige titel van de roman is “Eline Vere: een Haagsche roman” en geeft duidelijk aan dat het in de roman om meer gaat dan alleen maar het wel en wee van het hoofdpersonage Eline Vere. Couperus geeft ook ruim aandacht aan personages en sub-plots in de hogere sociale kringen in Den Haag in die jaren. De behandeling van deze andere personages vormt meer dan alleen een contrast met Eline. Het is Couperus overduidelijk te doen om met de uitgebreide beschrijvingen van het Haagsche milieu de lezer duidelijk te maken dat het leven; en het uiteindelijke noodlot van Eline niet alleen wordt bepaald door erfelijke omstandigheden, maar ook door het sociale milieu waarin zij leeft. Het is de wisselwerking tussen de twee die ervoor zorgt dat het leven van Eline verloopt zoals het verloopt.

Eline zit aan de ene kant dus vast in de sociale conventies van die tijd in de burgerlijke Haagsche samenleving en aan de andere kant mist ze de aangeboren wilskracht om hier iets aan te kunnen veranderen. Treurig. Couperus beschrijft stap voor stap hoe Eline steeds meer in de knel komt te zitten tussen die twee tot het moment dat het haar noodlottig wordt. Toch blijft bij mij de vraag knagen in hoeverre had Couperus kunnen komen met een realistische uitweg voor Eline. Niet dat die uitweg verlossing had moeten brengen, maar in “Eline Vere” komen nergens sterke vrouwen voor die streven naar onafhankelijkheid. Voor vrouwen in “Eline Vere” zijn echtgenote en moeder de enige twee mogelijkheden om tot een gelukkige levensvervulling te komen. Dat was in die jaren in het Haagsche milieu waar “Eline Vere” afspeelt al lang niet meer de enige geaccepteerde mogelijkheden voor vrouwen om tot levensgeluk te komen. Zo zijn er nog wel een aantal voorbeelden te vinden waar Couperus veel meer ‘sociaal conservatief’ dan ‘sociaal progressief’ is.

Dat “Eline Vere” in de loop van ruim een eeuw wel is uitgegroeid tot een gecanoniseerde tekst en, eentje die kijkend naar de HebbanTop1000, nog steeds veel wordt gelezen en hoog wordt gewaardeerd, is in vergelijking met de twee andere naturalistische romans die in dat jaar verschenen goed te begrijpen. “Eline Vere” is veel vlotter geschreven, het feuilleton karakter zorgt er voor dat net als in een hedendaagse ‘soap opera’ er regelmatig ‘cliff hangers’ zijn waardoor je blijft lezen. Knap staaltje vakmanschap van Couperus. Ondanks de conservatieve inslag bij Couperus is “Eline Vere” niet alleen een meer dan geslaagd portret van het noodlot van een jonge vrouw, het is tegelijkertijd ook een boeiende groepsfoto van het leven in de betere Haagsche kringen in die jaren.