Hoe een oorlog zich kon herhalen

Jeugd heeft de toekomst, dat hadden de nazi's goed begrepen. Na de zware impact van de Eerste Wereldoorlog met een generatie die wel klaar was met politiek, moesten jonge, kneedbare breinen gemobiliseerd worden om voor het nationalistische karretje te spannen.

Jongeren zijn onzeker over zichzelf en zoeken naar hun identiteit. Tijdens bijeenkomsten zoals de Reichsjugendtag in 1932 en die van de Hitlerjugend, werd de illusie gewekt dat zij onderdeel van een hoger doel waren. Compleet met een stukje macht en invloed met het vooruitzicht hogerop te kunnen komen. Tel daarbij het gevoel voor decorum op in de vorm van rangen, insignes, vlaggen en defilés, dan heb je de ingrediënten voor radicalisering.

Doorheen heel het boek, heeft de auteur dit indringend weergegeven met daarbij de gevolgen voor henzelf en hun families. Käthe Kollwitz haar trieste verhaal wat aangehaald wordt, kende ik.

Om te begrijpen waarom er een nieuwe oorlog kon plaatsvinden zo snel na de vorige die een dodentol van vele miljoenen kende, moet de aanstichter ervan doorgrond worden. Dit is heel goed gedaan door de jonge jaren van Hitler te duiden, maar beknopt en feitelijk zodat het niet afleidt van de kernboodschap.

Bij het lezen van Hitlers interesse voor geschiedenis, moest ik overigens denken aan wat een antropoloog mij eens vertelde. Liefde voor of een hekel aan dat vak, begint en eindigt bijna altijd bij de docent. Hanteert deze een enthousiaste lesaanpak met meeslepende vertellingen, is geschiedenis altijd boeiend. Zo niet, dan is de aversie vaak blijvend. Als dat steekhoudt, is er wellicht een onvoorziene rol weggelegd voor een geschiedenisleraar…

Beklijvend is de Slag bij Ieper opgetekend, geen Tweede Wereldoorlog zonder de eerste slechts enkele decennia eerder. Nog steeds wordt 1914-1918 in België de Grote Oorlog genoemd en lijkt 1940-1945 soms haast een marginale voetnoot in de historie te zijn. Desondanks was de herinnering aan met bloed doordrenkte slagvelden voor Duitsland geen reden om met diplomatie te proberen ruimte te krijgen in de knellende verordeningen die waren vastgelegd in het Verdrag van Versailles. Meer bepaald integendeel.

Gekrenkte trots en een verloren wereldoorlog, maakten dat een generatie werd gevormd tot bewust dom gehouden marionetten voor een totalitair regime tot de dood erop volgt waarbij de oorlog nog eens dunnetjes overgedaan werd. Hersenloos en virtueel marcherend achter de grote leider aan, als lemmingen naar de afgrond. Feilloos heeft Kevin Prenger dit proces vastgelegd, zelden heb ik een boek gelezen dat zo minutieus gedocumenteerd is. Alle gebeurtenissen met data, personen en plaatsnamen zijn vermeld en in perspectief geplaatst. Nergens is een los eindje gelaten en de auteur heeft als het ware de Duitse volksgeest van de jaren ’30-‘40 als een detaillist gefileerd met uitputtende research getuige de vele bronnen en eindnoten.

Op precies de goede momenten laat hij de Amerikaanse leraar Gregor Ziemer terugkomen als leidraad voor het boek, maar ‘Van kinderwieg tot soldatengraf’ is het verhaal van de schrijver en dat van hem alleen. Haarscherp stuurt hij een niet te missen waarschuwing uit die vandaag de dag actueler is dan in de tachtig jaren die achter ons liggen.

Meer dan enkele geraffineerd opgezette programma’s uit naam van één vermeend charismatische machthebber zijn niet nodig voor het wegvagen van de menselijke maat, empathie en moraal. Beter dan dit aan de lezers mee te geven kon de auteur niet doen door nagenoeg op het einde de toch intelligente verpleegster Wolfhilde te citeren die “echt geen zin” had om Jodinnen en Oekraïense vrouwen te verzorgen. Vooral in oorlogen is het voor medici een erecode om ook de vijand naar beste eer en geweten zorg te bieden. Zelfs dat was er niet meer bij terwijl de strijd al gestreden was, heftig.

'Van kinderwieg tot soldatengraf' hoort op de literatuurlijst voor middelbare scholieren thuis. Voor docenten Mens en Maatschappij een richtsnoer om een schoolproject op te zetten en te laten zien hoe het in de samenleving wel hoort te gaan. Dit boek en de boodschap van Kevin Prenger zullen altijd relevant blijven.

Om in termen te blijven: 'Van kinderwieg tot soldatengraf' is hogeschoolschrijven.