Geschreven dodenmaskers

Al op 12-jarige leeftijd is Katie Roiphe gefascineerd door de dood. Een opmerkelijk interessegebied voor een jong meisje. Haar bovenmatige belangstelling voor dit beladen onderwerp komt voort uit een verblijf van enkele weken in het ziekenhuis en wordt in de periode daarna gevoed door het lezen van boeken, zowel over individuele sterfprocessen als over genocide.

De inmiddels 48-jarige Roiphe wijdt haar nieuwste boek Het uur van het violet volledig aan het sterven, één van de laatste taboes in onze samenleving. De auteur beschrijft de laatste levensdagen van zes grote schrijvers, denkers en kunstenaars: Susan Sontag, Sigmund Freud, John Updike, Dylan Thomas, Maurice Sendak en James Salter. Hoe hebben zij hun laatste periode op aarde doorgebracht? Hoe zijn zij omgegaan met de realiteit van hun naderende einde? Het resultaat zijn zes portretten vol levenslust, zelfbedrog, zinloos lijden, inspiratie, pijn en angst.

Roiphe’s keuze voor het sterven als thema van dit boek is gewaagd. De dood is immers een heftig onderwerp. Vaak niet direct iets waar mensen voor hun plezier een boek over gaan lezen. Toch zijn er veel mensen die door ziekte of ander leed met (het idee van) de eigen sterfelijkheid hebben kennisgemaakt:

"Je hoort weleens dat soldaten na hun diensttijd moeite hebben om terug te keren in de maatschappij. Ze kunnen niet aan het gewone leven wennen; trek ik wel of geen winterjas aan, ga ik naar dat feestje, wat zal ik vanmiddag eten? Ze worden nog steeds volledig in beslag genomen door de schokkende gebeurtenissen; ze worden er telkens door teruggesleept; ze zijn ervan gaan houden zoals je van iemand kunt houden die je kwetst: niet bij machte los te laten. Uiteindelijk maakt het niet uit of het de mooiste of de ergste uren van je leven waren, dat is inmiddels volkomen irrelevant: het enige wat ertoe doet, is dat je er hoe dan ook door wordt teruggesleept."

Dit type ervaringen verklaart in één keer de urgentie van het boek van Roiphe. De dood is onlosmakelijk verbonden met het leven en verdient het om in de literatuur te worden besproken.

Bovendien is doodgaan iets dat zich in de westerse wereld voornamelijk achter gesloten deuren afspeelt. Sterven is een privéaangelegenheid, een proces dat plaatsvindt in het ziekenhuis en zich buiten het zicht van de buitenwereld afspeelt. Het publieke domein is doorgaans veel meer gefocust op mensen die jong, gezond en succesvol zijn. Het uur van het violet brengt het sterfproces van het privé- naar het publieke domein. Door de laatste dagen van zes prominente schrijvers en kunstenaars te openbaren worden wij deelgenoot van hun laatste verrassende, onthullende en intieme momenten.

Opvallend is dat alle zes de hoofdpersonen anders met hun naderende einde omgaan. Dit varieert van strijden tot het bittere eind, het ondergaan van experimentele behandelingen, tot het lijdzaam accepteren van het lot. Er worden laatste boeken gepubliceerd en laatste gesprekken met dierbaren gevoerd. Ook wordt er volop gewerkt, alcohol gedronken en gerookt, terwijl anderen zich in stilte terugtrekken, bidden en lezen. Eigenlijk sterft men zoals men altijd heeft geleefd.

De schrijfstijl van Roiphe is beschrijvend, helder en persoonlijk. Het boek wordt nergens louterend of pathetisch. De auteur maakt situaties niet mooier dan dat ze zijn en er zijn geen (gekunstelde) verlossende woorden op het einde. De unieke combinatie van een gewaagd thema, indringende portretten en een heldere schrijfstijl maken dit boek tot een interessante en indrukwekkende leeservaring.