Lezersrecensie
Uiterst smakelijk ... én leerzaam!
Als je écht wilt weten hoe iets in elkaar zit, moet je er niet alleen over lezen, nee, je moet er mee aan de slag. Al doende leert men. Dus ga je eigen complottheorie bouwen! Dat is het uitgangspunt van Dit kan geen toeval zijn van Lisa Loeb en Daniel Paarlberg uit 2025. Ze geven je gedetailleerde instructies én heel veel voorbeelden in dit uitstekende boek, wat een best-wel-moeilijk-onderwerp uiterst smakelijk uitdiept.
Het boek is leuk en luchtig geschreven, maar gaat zeker niet voorbij aan de problematiek van de complottheorieën: het beïnvloedt verkiezingen, verscheurt families, gaat ten koste van de gezondheid, zet burgers in een land tegen elkaar op. De voorbeelden laten dit overduidelijk zien. En in één van die complottheorieën geloofde ik zelf ook half. Door inderdaad zelf een theorie te verzinnen, heb ik gemerkt hoe makkelijk het kan zijn de boosheid en de vooroordelen van velen te misbruiken, want de onderdelen van zo’n theorie liggen gewoon voor je klaar. Hoe leerzaam!
Het maatschappijboek Dit kan geen toeval zijn legt eerst uit welke mensen in complottheorieën geloven, de complotdenkers dus: ze zijn vervreemd van de maatschappij: voelen dat ze geen controle over hun leven hebben, of leven in een sociaal isolement. Als er iets gebeurt zoeken ze naar een verklaring, liefst een onderliggend plan. Want het is heel moeilijk te accepteren dat jouw leven op z’n kop staat door een kleine toevalligheid. Die complotdenker is je doelgroep. In 15 stappen bouw je de perfecte complottheorie voor ze.
1. Verklaar een ingrijpende gebeurtenis. Achter zo’n gebeurtenis moet mogelijk menselijk handelen kunnen zitten. Geen overstroming dus (of toch?). En zo’n gebeurtenis moet zeldzaam zijn, onwaarschijnlijk.
2. Wijs een groep samenzweerders aan. Historisch gezien is dat meestal de elite, inclusief de joden.
3. Leg uit hoe ze aan de touwtjes trekken. Waarom heeft de wereld niets door? Hoe houden ze hun macht geheim? Drugs, toegediend via de lucht of het drinkwater, wordt hierbij het meest gebruikt, daarna instituties, zoals de CIA.
4. Verklaar welk doel de samenzweerders willen bereiken. Historisch gezien draait het om macht, geld en daarvan afgeleid een afname van de bevolking, zodat de rijken de toegang tot hulpbronnen onderling kunnen verdelen.
5. Zoek naar kwade opzet. Ook al is het waarschijnlijk toeval of incompetentie.
6. Negeer tegenbewijs. Hierbij kun je heel simpel inspelen op de confirmation bias: mensen zoeken bewijs wat hen sterkt in hun veronderstelling.
7. Verzin meerdere theorieën. Zolang niet één verklaring 100% bewezen is, houdt de complotdenker alle opties open.
8. Stoei met kansen. We zijn slecht in kansen begrijpen. Bij 0,1% kans zeggen we ‘het is mogelijk dat ..’, bij 99,9% ‘het is niet zeker dat’. We maken geen onderscheid tussen 0,1% en 10% of 50% kans op ‘mogelijk’. Een heel onwaarschijnlijk scenario is voor een complotdenker dus even goed als een best wel waarschijnlijk scenario.
9. Zien=geloven=zien. Als je iets sterk gelooft zie je het of merk je het ook écht, denk aan het placebo-effect. En andersom, de kracht van de eigen waarneming beïnvloedt je geloof. Benadruk die eigen waarneming.
10. Overschat samenzweringen. Hoe meer samenzweerders, of hoe langer geleden, hoe groter de kans dat een complot uitkomt. Complotdenkers redeneren echter nét andersom, hoe meer mensen erbij betrokken zijn, hoe machtiger het complot. Maak daarom van alles een samenzwering.
11. Ruk teksten en uitspraken uit hun verband.
12. Leg de bewijslast bij je tegenstanders. Dat is best makkelijk: je komt met een stelling die onweerlegbaar is (UFO’s bestaan niet). Bewijzen dat iets er niet is, is vrijwel onmogelijk, bewijzen dat iets er wél is, is makkelijk.
13. Maak je tegenstanders onderdeel van de samenzwering. Wetenschappers, journalisten zijn óók elite.
14. Betoog dat de waarheid geen losse eindjes mag hebben, 99,9% zeker is niet genoeg. Verkeerde uitspraken, toevalligheden zijn óók losse eindjes, want jij bepaalt dat.
15. Suggereer extremere theorieën. Daarmee maak je jouw gematigder complottheorieën geloofwaardiger.
Elke stap wordt ingeleid met een flink stuk theorie, die vaak uit de psychologie stamt. Kleine voorbeelden illustreren het punt. Na elke stap volgt een uitgewerkt historisch complot: van de Franse Revolutie (aangesticht door de illuminati) tot de maanlanding, van de dood van JFK tot die van Diana, van Corona en 9/11 tot de Titanic en zo nog 8.
In de epiloog worden de waarheidsvinders gewaarschuwd: complotdenkers zijn kritisch op de overheid en de elite, maar onkritisch op hun eigen ‘onafhankelijke denkers’: buitenstaanders die ingaan tegen de consensus. Dat is dus niet kritisch denken, dat is klakkeloos. Als waarheidsvinder moet je procedures hebben om je eigen vooroordelen te omzeilen. Peer review, hoor en wederhoor, transparantie over je methoden en data. En met complotdenkers moet je het hebben over hún methoden, ze zelf hun vooroordelen laten ontdekken. Een debat over alleen de feiten zal mislukken. Complotdenken is deel van het Post Truth tijdperk, waarin er feiten en alternatieve feiten zijn. Waarin onzin meer clicks oplevert. Waarin mensen zich opsluiten in echo-kamers. Laten we ervoor zorgen dat wij daar niet in terechtkomen.
Ik heb bijzonder veel opgestoken van dit boek, mijn concept-recensie was weer veel te lang, dat worden dus weer Booknotes. Niet alleen waren veel stukken theorie nieuw voor me, ook de vele voorbeelden kende ik veel té oppervlakkig om te begrijpen waar die theorieën op gebaseerd waren. Dat snap ik nu veel beter. De structuur van presenteren is daarvoor ook heel goed. Eerst worden de rare zaken, de losse eindjes gepresenteerd. Dan kun je bijna niet anders dan in die theorie geloven. Lees je daarna alle verklaringen en alle andere feiten, dan zie je hoe makkelijk zo’n complottheorie weer wordt ontkracht. Maar dan moet je die informatie wél voorgeschoteld krijgen. (En er wat mee doen).
Het hele boek is onderbouwd, zowel de theorie als alle voorbeelden. Voor de theoretische onderbouwing staat o.a. Kahneman’s Ons feilbare denken genoemd. Ik zette het boek Hoax van J.W. van Prooijen op mijn leeslijst, ik wil hier inderdaad verder over lezen. Niet in het minst omdat het onderwerp méér dan relevant is, onze samenleving is supergevoelig voor complotdenkers en kritisch denken schijnt steeds maar minder te worden. Behalve bij mij, natuurlijk. Voor een onderbouwing van de feiten rond de maanlanding etc. moet je dan wel vertrouwen hebben in Wikipedia, The Guardian, Historiek en NOS. Dat heb ik wel.
De opzet van het boek vond ik heel origineel en goed gekozen. Ik heb echt mijn best gedaan om mijn eigen complottheorie te bedenken, en dat was makkelijker dan ik had verwacht. Zorgwekkend wel. De voorbeelden zijn supergoed gekozen, bekend, en daardoor tijdloos, en steeds onderwerp van meerdere verschillende complottheorieën. De 15 stappen zie je terug in vrijwel elk voorbeeld. En ik moet bekennen dat ik bij stap 6, over 9/11, écht begon te twijfelen. Daaruit blijkt wel dat het idee om eerst rare zaken te melden, en pas daarna de verklaringen, bijzonder goed werkt. Jammer dat de complottheorie dat farmaceutische bedrijven geld willen verdienen aan symptoombestrijding, en ons daarom bewust niet genezen, alleen wordt genoemd en niet verder is uitgewerkt. Daar geloof ik ook half in. Voor een volgend boek?
Ik las het eBook, dat is sober, zonder illustraties. Ook de kleurenversie gebruikt na de cover geen kleuren. Verder is het boek goed verzorgd: ik vond maar één typo: fronzen. De schrijfstijl is erg goed, kort en krachtig, humoristisch, soms cynisch. De complotdenkers worden niet zozeer belachelijk gemaakt, er wordt juist aangetoond hoe makkelijk het is om erin te geloven, op een grappige manier. Dat is erg knap.
Wil je meer weten over complottheorieën, dan kun je luisteren naar de podcast van de auteurs. Via Podimo heb je 30 dagen gratis toegang.
FOMO? Ja, ik denk dat je wat mist als je dit boek niet leest. Het krijgt op dit moment veel aandacht in de media. Maar ook door de relevantie, juist op dit moment, als Trump 100 dagen bezig is de ‘Deep State’ te ontmantelen. Je begrijpt het denkproces van MAGA.
Het boek is leuk en luchtig geschreven, maar gaat zeker niet voorbij aan de problematiek van de complottheorieën: het beïnvloedt verkiezingen, verscheurt families, gaat ten koste van de gezondheid, zet burgers in een land tegen elkaar op. De voorbeelden laten dit overduidelijk zien. En in één van die complottheorieën geloofde ik zelf ook half. Door inderdaad zelf een theorie te verzinnen, heb ik gemerkt hoe makkelijk het kan zijn de boosheid en de vooroordelen van velen te misbruiken, want de onderdelen van zo’n theorie liggen gewoon voor je klaar. Hoe leerzaam!
Het maatschappijboek Dit kan geen toeval zijn legt eerst uit welke mensen in complottheorieën geloven, de complotdenkers dus: ze zijn vervreemd van de maatschappij: voelen dat ze geen controle over hun leven hebben, of leven in een sociaal isolement. Als er iets gebeurt zoeken ze naar een verklaring, liefst een onderliggend plan. Want het is heel moeilijk te accepteren dat jouw leven op z’n kop staat door een kleine toevalligheid. Die complotdenker is je doelgroep. In 15 stappen bouw je de perfecte complottheorie voor ze.
1. Verklaar een ingrijpende gebeurtenis. Achter zo’n gebeurtenis moet mogelijk menselijk handelen kunnen zitten. Geen overstroming dus (of toch?). En zo’n gebeurtenis moet zeldzaam zijn, onwaarschijnlijk.
2. Wijs een groep samenzweerders aan. Historisch gezien is dat meestal de elite, inclusief de joden.
3. Leg uit hoe ze aan de touwtjes trekken. Waarom heeft de wereld niets door? Hoe houden ze hun macht geheim? Drugs, toegediend via de lucht of het drinkwater, wordt hierbij het meest gebruikt, daarna instituties, zoals de CIA.
4. Verklaar welk doel de samenzweerders willen bereiken. Historisch gezien draait het om macht, geld en daarvan afgeleid een afname van de bevolking, zodat de rijken de toegang tot hulpbronnen onderling kunnen verdelen.
5. Zoek naar kwade opzet. Ook al is het waarschijnlijk toeval of incompetentie.
6. Negeer tegenbewijs. Hierbij kun je heel simpel inspelen op de confirmation bias: mensen zoeken bewijs wat hen sterkt in hun veronderstelling.
7. Verzin meerdere theorieën. Zolang niet één verklaring 100% bewezen is, houdt de complotdenker alle opties open.
8. Stoei met kansen. We zijn slecht in kansen begrijpen. Bij 0,1% kans zeggen we ‘het is mogelijk dat ..’, bij 99,9% ‘het is niet zeker dat’. We maken geen onderscheid tussen 0,1% en 10% of 50% kans op ‘mogelijk’. Een heel onwaarschijnlijk scenario is voor een complotdenker dus even goed als een best wel waarschijnlijk scenario.
9. Zien=geloven=zien. Als je iets sterk gelooft zie je het of merk je het ook écht, denk aan het placebo-effect. En andersom, de kracht van de eigen waarneming beïnvloedt je geloof. Benadruk die eigen waarneming.
10. Overschat samenzweringen. Hoe meer samenzweerders, of hoe langer geleden, hoe groter de kans dat een complot uitkomt. Complotdenkers redeneren echter nét andersom, hoe meer mensen erbij betrokken zijn, hoe machtiger het complot. Maak daarom van alles een samenzwering.
11. Ruk teksten en uitspraken uit hun verband.
12. Leg de bewijslast bij je tegenstanders. Dat is best makkelijk: je komt met een stelling die onweerlegbaar is (UFO’s bestaan niet). Bewijzen dat iets er niet is, is vrijwel onmogelijk, bewijzen dat iets er wél is, is makkelijk.
13. Maak je tegenstanders onderdeel van de samenzwering. Wetenschappers, journalisten zijn óók elite.
14. Betoog dat de waarheid geen losse eindjes mag hebben, 99,9% zeker is niet genoeg. Verkeerde uitspraken, toevalligheden zijn óók losse eindjes, want jij bepaalt dat.
15. Suggereer extremere theorieën. Daarmee maak je jouw gematigder complottheorieën geloofwaardiger.
Elke stap wordt ingeleid met een flink stuk theorie, die vaak uit de psychologie stamt. Kleine voorbeelden illustreren het punt. Na elke stap volgt een uitgewerkt historisch complot: van de Franse Revolutie (aangesticht door de illuminati) tot de maanlanding, van de dood van JFK tot die van Diana, van Corona en 9/11 tot de Titanic en zo nog 8.
In de epiloog worden de waarheidsvinders gewaarschuwd: complotdenkers zijn kritisch op de overheid en de elite, maar onkritisch op hun eigen ‘onafhankelijke denkers’: buitenstaanders die ingaan tegen de consensus. Dat is dus niet kritisch denken, dat is klakkeloos. Als waarheidsvinder moet je procedures hebben om je eigen vooroordelen te omzeilen. Peer review, hoor en wederhoor, transparantie over je methoden en data. En met complotdenkers moet je het hebben over hún methoden, ze zelf hun vooroordelen laten ontdekken. Een debat over alleen de feiten zal mislukken. Complotdenken is deel van het Post Truth tijdperk, waarin er feiten en alternatieve feiten zijn. Waarin onzin meer clicks oplevert. Waarin mensen zich opsluiten in echo-kamers. Laten we ervoor zorgen dat wij daar niet in terechtkomen.
Ik heb bijzonder veel opgestoken van dit boek, mijn concept-recensie was weer veel te lang, dat worden dus weer Booknotes. Niet alleen waren veel stukken theorie nieuw voor me, ook de vele voorbeelden kende ik veel té oppervlakkig om te begrijpen waar die theorieën op gebaseerd waren. Dat snap ik nu veel beter. De structuur van presenteren is daarvoor ook heel goed. Eerst worden de rare zaken, de losse eindjes gepresenteerd. Dan kun je bijna niet anders dan in die theorie geloven. Lees je daarna alle verklaringen en alle andere feiten, dan zie je hoe makkelijk zo’n complottheorie weer wordt ontkracht. Maar dan moet je die informatie wél voorgeschoteld krijgen. (En er wat mee doen).
Het hele boek is onderbouwd, zowel de theorie als alle voorbeelden. Voor de theoretische onderbouwing staat o.a. Kahneman’s Ons feilbare denken genoemd. Ik zette het boek Hoax van J.W. van Prooijen op mijn leeslijst, ik wil hier inderdaad verder over lezen. Niet in het minst omdat het onderwerp méér dan relevant is, onze samenleving is supergevoelig voor complotdenkers en kritisch denken schijnt steeds maar minder te worden. Behalve bij mij, natuurlijk. Voor een onderbouwing van de feiten rond de maanlanding etc. moet je dan wel vertrouwen hebben in Wikipedia, The Guardian, Historiek en NOS. Dat heb ik wel.
De opzet van het boek vond ik heel origineel en goed gekozen. Ik heb echt mijn best gedaan om mijn eigen complottheorie te bedenken, en dat was makkelijker dan ik had verwacht. Zorgwekkend wel. De voorbeelden zijn supergoed gekozen, bekend, en daardoor tijdloos, en steeds onderwerp van meerdere verschillende complottheorieën. De 15 stappen zie je terug in vrijwel elk voorbeeld. En ik moet bekennen dat ik bij stap 6, over 9/11, écht begon te twijfelen. Daaruit blijkt wel dat het idee om eerst rare zaken te melden, en pas daarna de verklaringen, bijzonder goed werkt. Jammer dat de complottheorie dat farmaceutische bedrijven geld willen verdienen aan symptoombestrijding, en ons daarom bewust niet genezen, alleen wordt genoemd en niet verder is uitgewerkt. Daar geloof ik ook half in. Voor een volgend boek?
Ik las het eBook, dat is sober, zonder illustraties. Ook de kleurenversie gebruikt na de cover geen kleuren. Verder is het boek goed verzorgd: ik vond maar één typo: fronzen. De schrijfstijl is erg goed, kort en krachtig, humoristisch, soms cynisch. De complotdenkers worden niet zozeer belachelijk gemaakt, er wordt juist aangetoond hoe makkelijk het is om erin te geloven, op een grappige manier. Dat is erg knap.
Wil je meer weten over complottheorieën, dan kun je luisteren naar de podcast van de auteurs. Via Podimo heb je 30 dagen gratis toegang.
FOMO? Ja, ik denk dat je wat mist als je dit boek niet leest. Het krijgt op dit moment veel aandacht in de media. Maar ook door de relevantie, juist op dit moment, als Trump 100 dagen bezig is de ‘Deep State’ te ontmantelen. Je begrijpt het denkproces van MAGA.
1
Reageer op deze recensie
