Speuren naar iets wat je niet wilt weten

Dunkelblum is een fictief stadje in het Oosten van Oostenrijk, tegen de Hongaarse grens aan. Het is 1989 en in de Oostbloklanden rommelt het. De lange arm van de Sovjet Unie begint zijn grip op de landen achter het IJzeren Gordijn te verliezen. Dunkelblum had een rijk verleden met een groot slot van de adellijke familie Dunkelblum en de gunstige ligging ten opzichte van de handelswegen vanuit Europa naar het oosten. Maar het slot is afgebrand, de familie vertrokken en de handel tot stilstand gekomen door de gesloten grenzen. De jonge mensen in het stadje, vertegenwoordigd door reisbureau eigenaar Rehberg en de jonge studente Flocke Malnitz, willen graag een kroniek schrijven en een museum inrichten over de geschiedenis van de stad en de regio. Maar de oude garde van het dorp die allemaal de Tweede Wereldoorlog meemaakten en waarvan velen een dubieuze rol speelden, ziet dit gerommel in het verleden helemaal niet zitten. De zoon van Eszter Lowetz keert na jaren terug naar zijn geboortegrond omdat zijn moeder plotseling is overleden en tegelijkertijd komt er een vreemdeling aan die zich bezighoudt met het herbegraven van Joodse slachtoffers van het Naziregime. Is het toeval dat er in die zomer menselijke resten worden gevonden op de wei die boven het dorp ligt en dat Flocke verdwijnt? Ondertussen komen de inwoners van het dorp tegenover elkaar te staan in een zaak rondom de watervoorziening wat oude vetes weer doet oprakelen en begint het steeds meer te rommelen aan de grens. Welke geheimen dreigen er aan de oppervlakte te komen?

Eva Menasse (Wenen, 1970) heeft al veelvuldig bekroond en vertaald werk afgeleverd zoals Vienna en Quasikristallen. Dunkelblum zwijgt won in 2021 de Bruno-Kreisky-Preis voor het beste politieke boek. En het is een heel bijzonder boek, vertaald door Annemarie Vlaming, wat aardig wat ‘werk’ vraagt van de lezer. Het legt de nadruk op een onderdeel van de Tweede Wereldoorlog waar je niet vaak bij stilstaat; hoe zijn de mensen die actief mee hebben moeten vechten aan de kant van de Nazi’s verder gegaan met hun leven? Wat doet dat met hen en de omgeving waarin ze wonen. Zoals je had kunnen verwachten praat men er gewoon niet over, zo ook in Dunkelblum. En dat maakt het lastig om de geschiedenis van het stadje bloot te leggen. En dat is wat Menasse doet, blootleggen. Stukje voor stukje pelt ze de schil af van de zaken die er net voor het einde van de oorlog zijn gebeurd. Als lezer heb je het gevoel dat je mee moet speuren en dat je iets groots te pakken hebt. Ondertussen vermaakt de auteur je met zowel spannende intriges en kluchtige satire waardoor je steeds weer de greep op het geheel verliest maar uiteindelijk geeft ze je net op tijd weer houvast zodat het verhaal te volgen blijft.
Er zijn weinig dialogen in dit boek en als ze er al zijn moet de lezer goed opletten want ze zijn niet voorzien van aanhalingstekens. De lange lijst van personages, die te vinden is op de website van de uitgever, vormen samen eigenlijk alleen maar decor. De echte hoofdpersoon is het stadje Dunkelblum die zijn inwoners ook in het duister laat tasten, zoals vooral bij Lowetz goed tot uiting komt als hij probeert de papieren van zijn moeder te vinden:

‘Hij was er niet op zijn plek, hij had nooit opgelet waar het eigenlijk over ging, wat er allemaal verscholen zat achter de oude, vertrouwde, schijnbaar landelijke coulisse van Dunkelblum. Hij had waarschijnlijk het een en ander opgepikt, maar nooit begrepen dat het belangrijk was. Ook niet hoe het met elkaar samenhing. Nu kwamen de mogelijke theorieën met zoveel kracht samen dat hij al helemaal het overzicht verloor.’

Het is dus ook helemaal niet gek dat je als lezer het spoor bijster raakt. En als je dan aan het einde concludeert dat je nog niet alles weet kun je alleen maar bedenken dat je ook niet alles hoeft te weten.