De geest in de machine

Fien Veldman (1990) won in 2021 de Joost Zwagerman Essayprijs met haar essay Not really making it. Eerder kreeg zij de Elise Mathilde Essayprijs en won ze de korte verhalenwedstrijd van De Correspondent.

In Veldmans debuutroman Xerox probeert een naamloze klantenservicemedewerkster het hoofd boven water te houden, op haar werk maar ook in de grote stad waar ze woont. Op een dag ontvangt ze een persoonlijk pakket, op haar werk, nadat ze de halve stad heeft afgelopen om het in ontvangst te kunnen nemen. Het pakket zorgt voor veel onrust in haar kleine kantoortje. Van wie komt het? Wie weet dat ze hier werkt? Ze deelt haar kamertje met een printer, die helaas weinig gebruikt wordt omdat het hapert. Zelfs de printermonteur weet er geen raad mee. Maar door hun beider ongeluk voelen ze elkaar prima aan, de klantenservicemedewerkster en de printer bouwen een innige band op. Zij vertrouwt de printer haar diepste geheimen toe en de printer snapt het en weet dan inmiddels ook alles van zijn partner. De baas en de andere medewerkers van het kantoor begrijpen er niet veel van met als gevolg dat de klantenservicemedewerkster op non-actief gesteld wordt en de printer bij het grofvuil aan de straat gezet.

De auteur heeft een vlotte schrijfstijl. De opbouw in vier delen doet denken aan een re-integratieproces waarbij zelfs de printer een belangrijke rol krijgt toebedeeld in deel drie. Veldman gebruikt zeer bijzondere middelen in haar boek om de aandacht te trekken en daarmee ook vast te houden. De hoofdpersoon noemt haar collega’s bij de functie die ze bekleden (product, marketing, verkoop etc.) en zet zoals het een goede klantenservicemedewerkster betaamt haar [naam] en haar [woonplaats] tussen de haken van samenvoegvelden uit het tekstverwerkingsprogramma. De inspanningsallergie waar ze aan lijdt en die in het ergste geval zelfs tot een anafylactische shock kan leiden, zorgt voor hilarische taferelen. En verder zijn er nog talloze, soms wrange, grapjes te ontdekken waarmee de hiërarchische orde vaak op de hak genomen wordt:

‘Hij vroeg of ik al een andere papiersoort had geprobeerd, maar dat had ik niet. Dat mocht waarschijnlijk ook niet van onze inhousdesigner, er waren strikte regels voor het soort papier en gewicht ervan, dat moest allemaal overlegd worden in vergaderingen en als we dat wilden veranderen, moest de hele huisstijl op de kop.’

Veldman heeft met haar debuut een knap staaltje werk afgeleverd. Het is geestig, absurd maar ook ontroerend en soms heel verdrietig. Maar het wekt ook verwarring op. Wat vertelt de hoofdpersoon allemaal aan haar printer? De lezer krijgt er maar flarden van mee: opgroeien in een achterstandswijk, een schandaal in diezelfde wijk waarna er een meisje verdwijnt, geen vrolijke zaken. Om het helemaal maar niet te hebben over het briefje dat op haar voordeur geplakt is. We komen er niet achter wat daar op staat. Maar eigenlijk is dat van ondergeschikt belang. De auteur wil veel meer wijzen op de klassenverschillen die er nog altijd bestaan en wat die voor een impact hebben op de maatschappij. En hoe goed je ook je best doet, je kunt je nooit helemaal losmaken van je achtergrond. Ze zoekt naar menselijkheid, niet alleen in onszelf maar ook in de dingen die we gebruiken. Op zoek naar de geest in de machine.