Vertekend oordeel door alternatieve "thrill"

Aangezien de onlangs in Nederland verschenen roman Schitterende ruïnes  van de Amerikaanse auteur Jess Walter (1965) een wereldwijd succes is, heeft de uitgever nu ook een van Walters oudere boeken uitgegeven. De Donutman (Citizen Vince) uit 2005, waar Walter destijds de Edgar Allan Poe Award voor won. De Nederlandse uitgever heeft het boek in twee edities, onder twee verschillende ISBN-nummers, in de markt gezet: als roman en als thriller. Slim, want het marktbereik is zo natuurlijk groter. Tegelijkertijd vraagt De Donutman  er zelf om, want eigenlijk past het boek in beide genres niet helemaal lekker.

De Donutman  is het verslag van een vierdaagse, tot mislukking gedoemde onderneming in een – ‘toevallig’ – crimineel milieu. De inhoud krijgt bovendien een thrillerachtig cachet door enkele ‘toevallige’ spanningsopbouwende schrijftrucs, zoals bijvoorbeeld de onheil voorspellende alwetende verteller. De plot is door misdaad gedreven: creditcard-zwendelaar Vince Camden wil een punt zetten achter zijn carrière en gaat daarbij de confrontatie met oud-collega’s aan. Er blijkt een huurmoordenaar achter hem aan te zitten en wanneer hij diens opdrachtgever benadert om zijn criminele verleden af te betalen, krijgt Vince de opdracht de huurmoordenaar zélf om te leggen. Tot zover eigenlijk de thriller, want hier wordt precies de kern geraakt van de psychologische problematiek waar het in het boek vooral om draait. De (on)macht tot veranderen.

Vince – type “ruwe bolster, blanke pit”, een onvermoede romanticus en boekenwurm die zijn boeken niet uitleest uit vrees voor teleurstelling – zit in een getuigenbeschermingsprogramma. Verbannen uit New York. Werkzaam in een donutzaak. Het is de vooravond van de presidentsverkiezingen in 1980 en de ontvangst van een stembiljet doet Vince beseffen: zijn nieuwe identiteit maakt hem een vol- en eerwaardig burger. De slogan van presidentskandidaat Reagan die zijn zittende rivaal Carter onderuit moet halen, “Heeft u het beter dan vier jaar geleden?”, opent Vince de ogen. Hij zit midden in een gegeven tweede kans, die hij niet meer wil verpesten. Zijn bijnaam Donutman is een geuzennaam, Vince is een wannabe Burger. Dat zijn burgerschap niet helemaal vrij blijft van (tamelijk expliciet) geweld is niet zijn eigen keuze. De subplot met Alan Dupree, een jonge politierechercheur die zich bezighoudt met een onderzoek naar Vince Camden, betreft eveneens de (on)macht over je eigen gedrag en handelingen. Dupree zit Vince op de nek, maar wordt in New York tegengewerkt door een collega die door persoonlijke omstandigheden tot criminele nevenactiviteiten is verleid. Hoe moet Dupree daar (moreel) juist op reageren, met welke gevolgen? De verhaallijnen komen na vier slapeloze dagen ten slotte samen en leiden tot een climax - de verkiezingsuitslag én een gijzeling -  die voor alle betrokkenen een beslissende wending in het leven betekent.

Je kúnt De Donutman  zeker lezen als een thriller. Een die vooral verontrustend is, zeker niet nagelbijtend spannend, maar traag en beschouwend, zonder rollercoasters of suspense. Een in de lijn van – en al even dubieus als – de thrillers Gone, Baby, Gone  van Dennis Lehane en The Fight Club  van Chuck Palahniuk. Ben je daar op voorbereid, dan zal deze thriller niet tegenvallen. Sterker nog, dan wordt het lezen rijkelijk beloond. Een oordeel over De Donutman  als thriller sec is vertekend: het is niet eerlijk en schiet domweg hopeloos te kort. Dit boek heeft een heel andere “thrill” dan de geijkte thriller. Het stemt tot nadenken, qua thematiek en symboliek. Met een round character waar je wel sympathie voor móét vatten en een politieke en maatschappelijke boodschap die je niet kunt negeren, verteld in klare taal met verrassend verfijnde humor. Als je deze misdaadroman uit alle macht tot thriller wilt bestempelen dan in dit geval toch wel met een vetgedrukt driedubbel verdiende toelichting ‘literair’. De Donutman  gaat niet om sensatie, maar om gevoel.