Dit is ook Jan Wolkers

Dit jaar kregen een aantal Vlamingen, met grote dank aan Hebban, de kans om te genieten van het boek dat uitgegeven wordt door de Stichting CPNB naar aanleiding van Nederland Leest. Dit evenement is een traditie geworden want het is de veertiende keer dat het wordt georganiseerd.
Dit jaar werd er gekozen voor de auteur Jan Wolkers (1925 – 2007). Het boekje draagt de nogal tegenstrijdig klinkende titel ‘ Winterbloei ‘. Dat heeft natuurlijk alles te maken met het geliefkoosde seizoen van Wolkers, namelijk de winter.
Elk jaar kiest de Stichting CPNB een thema. Dit jaar was dat niet anders en er werd geopteerd voor het zeer actuele thema ‘ milieu ‘. Van een goede timing gesproken. Niet alleen omdat het onderwerp ‘ hot ‘ is, maar ook omdat er op dit moment een internationale milieuconferentie is gestart in Madrid.
De samengestelde uitgave voor Nederland Leest, anno 2019, laat ons kennismaken met het literaire en poëtische werk van Jan. Belangrijker echter is dat we de auteur leren kennen als een rasechte natuurmens. Velen onder ons herinneren zich de verfilming van Turks Fruit, een film die vooral bij de jeugd in de zeventiger jaren van de vorige eeuw wel tot de verbeelding sprak. Tot mijn grote spijt moet ik toegeven dat ik voor de rest een ‘ Wolkers-leek ‘ ben. Dat maakte het echter voor mij nog een stuk interessanter.

Uit het deel ‘ Groeten van Rottumerplaat ‘ kan je zeer gemakkelijk de levenstijl van de schrijver destilleren. Hij is de ‘ oermens ‘, die op een Crusoe – achtige manier kan overleven in bizarre omstandigheden: eenzaam en alleen afgezonderd op een onbewoond eiland, één zijn met de natuur, vol verwondering en bewondering, zorg voor het pure en met zeer veel respect voor alles wat leeft; daarnaast de afschuw voor de vernielingen die de mensheid toebrengt aan onze blauwe bol. Zijn terugkeer naar Rottumerplaat, 20 jaar later, voelt hij als een sentimenteel weerzien. Maar hij keert terug naar het vasteland met gemengde gevoelens: de veranderingen aan het eiland, niet ten goede, zetten hem aan tot nadenken.
Zijn verwondering en bewondering voor de natuur in al zijn facetten zijn al vlug merkbaar bij de jonge Wolkers. In ‘ Wespen ‘, blz. 27 en ‘ De Grazige Weiden ‘ maak je dat als lezer op de eerste rij mee. Zijn passie voor de prenten en boeken van Verkade: “ Hij leest de boeken stuk. “ Zijn jeugddroom is bioloog worden. Ook zijn bewondering voor de Vlaamse priester-dichter Guido Gezelle steekt hij niet onder stoelen of banken.
“ Maar ik weet maar één schrijver in ons taalgebied die zo zuiver de natuur beleefde als hij, de Vlaamse dichter Guido Gezelle. “ blz. 41
De auteur betreurt het ook ten zeerste dat er door het Algemeen Beschaafd Nederlands zoveel lieflijks in de taal is verloren gegaan.
“ Je moet natuurlijk wel weten dat ‘ wintermuggen ‘ sneeuwvlokken zijn en dat ‘ molkenblomme ‘ niets anders dan stremselvlokken kunnen wezen. “ blz. 42
De brieven aan zijn zoon zijn niet te klasseren onder de gewone huis-tuin- en keukenbrieven, niet van de klassieke stijl. Ze getuigen stuk voor stuk over de interesse die Jan heeft voor de natuur: zijn belevenissen, vaststellingen komen steevast aan bod in de communicatie.
In ‘ Het schuimspaan van de tijd ‘ komt de bezorgdheid van de auteur duidelijk naar boven.
“ Het is nog niet te laat, maar als we zo nog decennia doorgaan hebben we geen landschap meer over. “ blz. 134
Hij hoopt in 2010 de wereld als schim te bezoeken om te kunnen vaststellen dat alles goed gaat met onze planeet.
“ … bij de vloedlijn van de Noordzee, die hopelijk tegen die tijd voor een groot deel van haar liederlijke vervuiling af zal zijn. …/… Mocht mijn geestesoog, het enige wat een schim tot zijn beschikking heeft, aan de wilde kim industrie-eilanden ontwaren of vliegvelden waar horden toeristen voor een veertiendaagse reis naar de zinledigheid, dan trekt mijn onstoffelijke gedaante zich zonder mankeren terug in zijn as om betere tijden af te wachten. As denkt in lichtjaren. “ blz. 133
Ik denk dat de schim zich heeft teruggetrokken in zijn as, …
Het boekje, een zeer leuk hebbedingetje, sluit af met het prachtige gedicht van Wolkers ‘ Ik heb de winter liefgehad ‘. Blz. 137
Jan Wolkers was een winterliefhebber. Hij als observator, vol verwondering en bewondering, kon vaststellen dat dit seizoen meer te bieden heeft dan dat wij misschien allemaal denken. Bij de volgende passage, uit ‘ Een tapijt van blijdschap ‘, blz. 109, moet je erkennen dat de winter zelfs de voorbereider is van de lente.
“ Onder de dorre bladeren ( daar onder een lindeboom gevallen tijdens de herfst en winter ) woelt het ( in de lente ) om naar boven te komen. Overal verschijnen kleine groene
klauwtjes die als het ware ruimte maken voor de bloemen. …/… Als je onder de takken doorloopt ( in de herfst en winter ) vind je niets meer terug van al die schoonheid. Je loopt er weer gewoon over bosgrond. Als je niets van de natuur weet zal je dat misschien saai vinden. Maar wij weten dat het onder onze voeten een leven van jewelste is. Wortelstokjes, bolletjes en knolletjes breiden zich uit om het komende voorjaar een nog groter en kleuriger tapijt tevoorschijn te toveren. “

Dat Ronald Giphart een begenadigd auteur is, dat staat buiten kijf. Hij schrijft hier ook een prachtig voorwoord voor ‘ Winterbloei ‘ als ambassadeur van Nederland Leest. De inleiding van Onno Blom mag er zeker ook zijn. Maar als je dit alles gaat optellen dan nemen voorwoord en inleiding 24 bladzijden in beslag. In een boekje van pakweg 134 bladzijden is dat 1/6 van het boek. In een boek van 300 bladzijden zou dat goed zijn voor 50 bladzijden. Van het goede té veel kan nooit goed zijn. Nog in deze context: de interventies van Aaf Brandt Corstius lijken niet altijd hun noodzakelijkheid in dit boek te bewijzen.

De bedoeling van de Stichting CPNB was duidelijk: door het gekozen thema een discussie op gang brengen. Of zij daar in slagen? Een open vraag. Dagelijks wordt het meer en meer duidelijk: we naderen het ‘ punt zonder terugkeermogelijkheid ‘. Er zal nog heel wat CO2 de lucht in geblazen worden en er zal nog heel wat bezoedeld water in de zee terechtkomen eer een kentering merkbaar zal zijn. Daarom is het boekje ‘ Winterbloei ‘ een lovenswaardige poging om het individu, wat wij allemaal zijn, bewust te laten worden dat de zorg voor onze planeet, wereldwijd, een collectieve zorg moet worden. En het wordt ook meer en meer duidelijk dat er pijnlijke beslissingen zullen genomen worden.
Bedankt Nederland Leest.