Ideeën hangen los in de roman

Wat heeft Bernhard Schlink een vreemde roman geschreven. Met de grote lijn van het verhaal van De vrouw op de trap is weinig mis, maar hij heeft ook gemeend er een ideeënroman van te maken. Moet kunnen, velen gingen hem voor. Moeten die ideeën wel op de een of andere manier samenhangen met verhaal of het gedrag van de personages. Liefst zo logisch mogelijk, om niet te zeggen noodzakelijk.

Eerst dat verhaal. Een advocaat wordt benaderd een kunstschilder. Hij heeft ooit een schilderij gemaakt van een vrouw die naakt een trap afdaalt. Hij heeft die vrouw bij zich, ze is zijn vriendin. Maar toen hij het schilderij maakte, was zij nog de vrouw van de opdrachtgever. Die man heeft het schilderij in bezit, maar het raakt steeds beschadigd. Dan belt hij de schilder om het te laten repareren. De mannen gaan elkaar steeds meer tegenstaan.
De advocaat wordt verliefd op de vrouw, eigenlijk door het schilderij - dat overigens veel geld waard is, want de schilder is een internationaal erkende kunstenaar.
De vrouw, Irene heet ze, windt de advocaat moeiteloos om haar vingers en krijgt hem zo ver dat hij haar helpt het schilderij te stelen. Hij meent dat zij er ook met hem vandoor zal gaan, maar ze verdwijnt met alleen het kunstwerk, de drie mannen ieder in hun eigen wanhoop achterlatend. Veertig jaar later duikt het schilderij op in Australië, waar de drie mannen Irene ongeveer tegelijkertijd weten te vinden. Ze is ernstig ziek.

Bernhard Schlink, schrijver van De voorlezer, doet een zwaar beroep op de lezer om het ongeloof op te schorten. Het is niet voorstelbaar dat een advocaat zich zo in de luren laat leggen als deze sukkel doet bij de schilderijenroof. Zo heel snugger is hij niet. ‘Mijn vrouw placht te zeggen dat het tegenovergestelde van goed niet slecht is maar goedbedoeld, en ze was daarin bevestigd. Maar het tegenovergestelde van slecht is niet goed bedoeld maar goed’. Zo’n man.

Erger nog is het droppen van losse ideeën. Opeens staat er een lange alinea, bijna paginagroot, waarin de advocaat uitlegt waarom hij geen romans leest, maar geschiedenisboeken. ‘Wat er werkelijk is gebeurd is toch iets anders dan wat mensen verzinnen’.
Wil dit een verwijzing zijn naar het recente onderzoek waaruit bleek dat wie romans leest empathie ontwikkelt? Iets wat de advocaat wel had kunnen gebruiken, maar zoals het er nu staat, mist het elke samenhang met het verhaal, ook al omdat Schlink er niet op terugkomt. Het hangt los in de vertelling.

Geldt ook voor de oplossing voor het bevolkingsoverschot dat op aarde dreigt. De advocaat vindt dat iedereen op een door hem of haar te bepalen moment moet kunnen stoppen met werken, met 26 of 93, zelf weten. Dan geeft de maatschappij nog drie jaar geld om te doen wat hij of zij wil. Na drie jaar moet zo iemand dan een einde aan het leven maken. Zelf bepalen hoe.
Prikkelend? Een voorbeeld van de gekte van de advocaat? Een uitnodiging tot debat? Kan allemaal, maar ook dit hangt te los in de vertelling.

Wat wel goed is, is hoe Schlink de advocaat laat nadenken over zijn drijfveren. Hij beseft dat hij er zich niet bij neer kan leggen dat het verleden nooit echt zinvol lijkt. Dat is al een stap verder dan een eerder inzicht:
‘Ik beklaag me niet dat ik oud ben. Ik benijd jongeren niet dat ze het leven nog voor zich hebben. Maar ik benijd hen dat het verleden dat achter hen ligt kort is. Wanneer we jong zijn kunnen we ons leven overzien. We kunnen er zin aan geven, ook als dat telkens weer een andere zin is. Wanneer ik nu terugkijk naar het verleden heb ik geen idee wat last en wat geschenk was en of het succes de prijs waard was en wat er in mijn ontmoetingen met vrouwen in vervulling is gegaan en wat ik heb gemist.’
Hier is Schlink op z’n best, want dit staat in direct verband met het verhaal en het geeft de vertellende hoofdpersoon diepgang en achtergrond bij de handelingen die hij verricht.

Irene blijkt een DDR-verleden te hebben. Daar schreef Schlink eerder over, in Het eerste weekend. Dat was een betere roman, ook over dat thema.