Grondlegger der Humanisme!

Stefan Zweig zijn biografie over Erasmus is eigenlijk een portretbiografie en is een verrukkelijke boek en je leest het met veel genot en plezier en is een mooie aanvulling en verdichting op de hoofd essentie van de omvangrijke biografie die Sandra Langereis over Erasmus schreef. In zijn autobiografie ‘De wereld van gisteren’ schrijft Zweig dat hem niet die figuur aantrekt die in de werkelijkheid succes heeft maar die in morele zin gelijk heeft. Dus schrijft hij niet over Luther alhoewel die in dit boek ‘Triomf en tragiek van Erasmus van Rotterdam’ vele bladzijden mede vult, hij werd de grote tegenspeler en plaaggeest van Erasmus. In zijn autobiografie vergelijkt hij zijn houding en opstelling regelmatig met Erasmus die geen besluiten wilde nemen in de krachtmeting voor of tegen Luther, Zweig vond van zichzelf dat hij net als Erasmus niet voor het martelaarschap geboren was. Zweig vond dat Erasmus de ‘Zotheid’ van zijn tijd beter doorzag dan welke wereldverbeteraar ook en hij schrijft dan ook in zijn autobiografie “…na voltooiing van dit versluierd zelfportret…”. Zweig laat overduidelijk zien aan de hand van talloze geciteerde teksten uit brieven en boeken dat Erasmus geen held was in tegenstelling tot zijn grote enorm uit de kluiten gewassen en grofgebekte tegenspeler Luther. Erasmus was de eerste bewuste Europeaan, de eerste strijdbare voorvechter voor vrede en het humanistische ideaal dat de mens zelf beschikte en niet God met dat alles al voorbestemd was, de predestinatiekwestie, waarin de zich grof uitende Luther, zijn tegenstander werd. Zweig besteedt hier veel aandacht aan en legt het op een zeer adequate wijze uit over vele pagina’s waarin het nergens vervelend wordt eerder spannend en uitnodigend om door te willen lezen daar zeker Luther alles in de strijd gooit om Erasmus over te halen, dan te kwetsen om uiteindelijk trachten te vernietigen “Dat u groot genoeg zou zijn om onze zaak te dien, heeft God nog niet gewild en heeft Hij u niet gegeven” waarna Luther vervolgt met “Wat en wie ik ben en ook hoe ik in deze strijd verwikkeld ben geraakt, laat ik aan God over, die weet alles en ook dat deze zaak niet door mijn, maar door Zijn goddelijke vrije wil een aanvang heeft genomen en tot dusver is uitgevoerd”. Waarmee Luther geen enkele verantwoordelijkheid neemt voor zijn daden. Hij kon niet anders! De kerkscheiding werd een feit ondanks Keizer Karel de Vijfde zijn inspanningen na eerst de Rijksdag te Worms (1521) hebben belegd tracht hij nu met de Rijksdag te Augsburg (1530) de definitieve kerkscheiding te voorkomen wat volgens Zweig misschien gelukt was wanneer Erasmus op de uitnodiging van de Keizer was ingegaan echter in plaats daarvan schreef hij een inhoudsvolle brief waarop Luther een scherpe reactie schreef en het de bruggenbouwer per brief, volgens Zweig was het anders gelopen wanneer Erasmus fysiek aanwezig zou zijn geweest, niet lukte de eenheid van de kerk te bewaren en van binnenuit te hervormen. Erasmus was uit zichzelf een nomade die door Europa trok om steeds meer te willen weten, kennis verwerven, studie doen om zo een van de grondleggers van het Humanisme te worden. Zweig raakte door de eerste wereldoorlog voor het eerst ontheemd om vervolgens te moeten vluchten voor het nazisme wat de grote spook voor hem in Oostenrijk werd. Beide waren sterk Europees gericht en dachten niet in natiestaten of nationaliteiten. Erasmus vond in zijn tijd al dat stierengevechten niet thuishoorden in een menselijke wereld, hij vond deze zeer barbaars evenals dat hij carnaval iets absurds vond. Via Plato’s waardeladder kwam Erasmus uit dat rechtvaardigheid en toegeeflijkheid de grootste deugden waren, hij zou dan ook nooit heldhaftig worden alhoewel hij de vorsten met boeken bestookte die hij schreef tegen de oorlog vijf in getal daar hij het voren daarvan zeer onrechtvaardig vond en zeker voor de burgers die er zwaar onder te lijden had, een beginnende pacifist school in hem. Hij vond dat de oorlogen niet degene troffen die het ontketende en voerde. Erasmus volgde daarmee Cicero’s uitspraak “een onrechtvaardige vrede was nog altijd beter dan de meest gerechtvaardigde oorlog”. Voor Erasmus bestond er geen enkele reden voor een rechtvaardige oorlog. Erasmus maakt groot onderscheid tussen dat elk idee bestaansrecht heeft maar geen enkel idee heeft alleenrecht en geweld is op elke wijze uitgesloten, argumenteren, overtuigen, begrijpen, inzicht verwerven dat is het doel van het leven, zelfkennis en kennis om zo de wereld en je omgeving te verbeteren, jezelf verbeteren als inzet om de wereld te verbeteren.
Volgens Zweig betekende het humanisme van Erasmus dat het niet imperialistisch was, dat ze geen vijanden kende noch wilde knechten en wie anders wil denken daar alle vrijheid toe heeft, verdraagzaamheid was een belangrijk motto.
Zweig zijn portretbiografie is een heerlijk boek om te lezen en een mooie liefdevolle aanvulling op de eerder genoemde biografie van Langereis.