Koude pap, kapitalisme en achterklap.

Twee novellen van Narcís Oller( 1846 - 1930)

De Knevelaar (1884)
Tegen het decor van de industriele revolutie maakt de vrek Oleguer zijn fortuin op het Spaanse platteland. Zijn pap eet hij koud want opwarmen kost geld. Ook de liefde is ondergeschikt aan zijn drang zijn geld te vermeerderen. Hij kiest de weduwe van de notaris als echtgenote omdat zij zo zuinig is en beschikt over het nodige onroerend goed. De echtgenote, Tuies, blijkt minstens zo berekenend. 's Avonds in bed tellen ze samen hun geld, maar de vermogens blijven wel gescheiden.
Oller neemt af en toe de ruimte de sores van zijn tijd in volzinnen te schetsen, maar de novelle heeft een rap tempo. Oleguer en Tuies naderen hun afgrond met de snelheid van de stoomtrein die regelmatig door het verhaal heen dendert. De enigszins abrupte ontknoping zou qua bruutheid niet misstaan in een hedendaagse thriller.

Waanzin (1899)
Deze novelle is anders van toon. De hoofdpersoon en verteller van het verhaal is een jurist en zijn vriend ook. Samen maken zij zich vrolijk over Daniel Serralonga, een man die belast is met de waanzin. Daniel brengt zichzelf steeds verder in de (juridische) problemen. De vrienden geloven in maakbaarheid en niet in erfelijke belasting of anderszins aangeboren gedrag. De teloorgang van Daniel bereikt de lezer steeds via anekdotes van de juristen, dat maakt het soms wat afstandelijk. (Oller werkte zelf als advocaat.)
Feitelijk gebruikt Oller deze novelle om het destijds in Spanje op zijn retour zijnde positivisme en naturalisme tegenover de nieuwe literaire stromingen (meer experiment, geen dogma's) te plaatsen. Het zal de lezer snel duidelijk zal dat Oller van de oude stempel is.
De novelle geeft aardige doorkijkjes in de maatschappelijke verhoudingen van toen. Politiek geharrewar, roddel en achterklap zetten de toon. De zus van Daniel, Adele, spant de kroon. Zij laat geen kans voorbij gaan invloed te krijgen of te vergroten. Type femme fatale: '... en putte zich uit in poses en lachjes met de overduidelijke bedoeling aanbidders te winnen, om geen moment de aandacht te verliezen van de mannen die ze vanuit de verte had verblind.'
Als hoofdpersoon Daniels huis bezoekt is deze niet thuis, zus Adele wel: '... toen ze naast mij ging zitten zoals ze dat deed, op één bil en de benen kruisend op een wijze dat haar twee voeten met lakschoenen en een flink stuk van haar kuit te zien waren, en onder het praten met mij zo ver over de armleuning van haar stoel hellend dat die haar boezem beknelde.'

In deze novelen kan de lezer de late negentiende eeuw proeven.

Mooi uitgegeven door MKW uitgevers, vertaald uit het Catalaans door Frans Oosterholt