Lezersrecensie
In alle rust genieten van kunst? Waar?
“De tentoonstelling Vermeer is definitief uitverkocht. Het is niet mogelijk om via e-mail of per telefoon tickets te kopen. Alle werken van Vermeer zijn nog wel te bewonderen via de online ontdekkingstocht: Dichter bij Johannes Vermeer,” staat te lezen op de website van het Rijksmuseum in Amsterdam. Ik herinner me al die tentoonstellingen waar mensen voortschuifelen om een glimp van schilderijen te zien, die je echt eenmaal in je leven gezien moet hebben. Nergens rust om even op je gemak te kijken. Dan is het boek van Karel Schampers, De museale snelweg af, een tegengeluid én een eyeopener. Wat een fantastische titel voor dit boek. Schampers was van 2000 tot 2014 directeur van het Frans Hals Museum in Haarlem.
“Ik heb een toenemend verlangen gekregen naar kunstmusea waar nog een weldadige rust heerst, waar je ongestoord kunt rondkijken en waar de kunst nog ongehinderd tot haar recht kan komen. […] Vergeten musea die nog niet ontdekt zijn door het grote publiek,” schrijft hij. Afslaan dus van de museale snelweg. Schampers heeft in België en Noord-Frankrijk zo’n veertig pareltjes gevonden. In de keurig verzorgde en mooi vormgegeven uitgave (goede foto’s, als het om grote steden gaat met een plattegrond waarop het museum te vinden is, locatie, openingstijden, websites) is er een grote variëteit aan musea te vinden: van atelierwoningen van kunstenaars (Magritte, Permeke, Panamarenko bijvoorbeeld), tot uitgegroeide collecties van verzamelaars.
Criteria
Bij zijn keuze heeft Schampers criteria gehanteerd: de kwaliteit en de toegankelijkheid van de collecties; ruime openingstijden; de kwaliteit van het gebouw en de wijze van presenteren; het predicaat ‘vergeten’ gerelateerd aan het aantal bezoeken en de naamsbekendheid van het museum. Dan wreekt zich het feit dat het boek dateert uit 2016 en niet is geactualiseerd. Zou toch wel handig geweest zijn. Zo wordt het Mu.ZEE, het Museum voor Moderne Kunst in Oostende, afgekraakt. “De spaanplaten wandjes, de slechte verlichting (als de zwakke peertjes het tenminste doen) en de chaotische routing” worden genoemd. Maar het museum is verbouwd en heropend in 2021. Wat zou Schampers er nu van vinden? Bij het Museum Dhondt-Dhaenens, die Belgische kunst uit de periode 1880-1950 toont schrijft hij dat het uitgebreid wordt. Welnu, in 2018 is het heropend. Bij de beschrijvingen heeft Schampers niet gekozen voor een en het zelfde format. “Soms besteed ik aandacht aan de artistieke visie van de kunstenaar, de ontwikkeling van een oeuvre, de ontstaansgeschiedenis van het museum of de opvattingen van een verzamelaar. De andere keer zoom ik meer in op de collectie.” Ik vind het een prima insteek. Het maakt het boek erg gevarieerd. De teksten zijn helder en uiterst toegankelijk. Regelmatig maakt Schampers fouten in Vlaamse namen: Erik van Biervliet, moet Van Biervliet zijn, Gustave van de Woestijne is natuurlijk Gustave Van de Woestyne, Theo van Rijsselberghe moet Théo van Rysselberghe zijn. Dat is wel slordig,
Ontdekkingen
Een aantal ‘musea’ is genoegzaam bekend. Ik denk aan het Museum Plantin Moretus in Antwerpen, het S.M.A.K. in Gent en de Verbeke Foundation in Kemzeke. Maar juist door er op een andere manier naar te kijken creëert Schampers iets nieuws. Bij de Verbeke Foundation kunnen bezoekers zo desgewenst overnachten in CasAnus (een enorme uitvergroting van het menselijke spijsverteringsorgaan) gemaakt door Joep van Lieshout.
In Antwerpen noemt Schampers een aantal kerken waar werk van Rubens te zien is. In het Museum Mayer van den Bergh wordt Hollandse en Vlaamse kunst uit de late middeleeuwen en de renaissance getoond, in de laatste twintig jaar van zijn leven verzameld door Fritz Mayer van den Bergh (1858-1901). Hij verzamelde er ruim drieduizend. Het museum staat naast zijn vroegere woonhuis. Een leuke anekdote is die over het schilderij van Pieter Bruegel de Oude, De Dulle Griet. Hij kocht het voor weinig geld op een veiling in Keulen. Niemand had er interesse voor. Bijzonder is het Van Buuren Museum in Brussel, een villa van het echtpaar David en Alice van Buuren. Ze behoorden tot de grote kunstmecenassen van hun tijd (eind 19e tot medio 20e eeuw) en deden substantiële schenkingen aan musea. Ze lieten zich omringen door de kunst die ze verzamelden en de binnenkant van hun huis kun je beschouwen als een hoogtepunt van de art deco. Alles staat er nog zoals het oorspronkelijk was: een tijdcapsule. Ze lieten onder meer een zwarte marmeren schoorsteen ontwerpen voor het schilderij Marine van Permeke. En diens atelierwoning in Jabbeke kun je ook bezoeken. Even de E40, de weg naar de Vlaamse kust, verlaten en in alle rust genieten van hoe Permeke woonde en werkte. Alsof de tijd is stil blijven staan. Schampers zegt terecht: “Het aantrekkelijke van dut soort musea is dat je het gevoel het op privébezoek bij de kunstenaar te zijn.”
Bizar
Er zijn ook bizarre musea, zoals de Toren van Eben Ezer in Eben-Emael. Het is het bouwsel dat geheel opgetrokken is uit vuursteen. Kunstenaar, architect, schrijver, esotericus en paleontoloog Robert Garcet (1912-2001) bouwde het. Hij dacht wel een beetje anders dan anderen. Hij ontdekte dat in de vuursteen dat hij ophaalde symbolische figuren zaten: demonen, vissen, reptielen, vogels, paarden en mensen. Geologen beweerde dat de natuur voor die vlekken en lijntjes zorgden, Garcet dacht dat het door mensenhanden kwam.
Waar ik deze zomer zeker heen ga is La Piscine, Musée d’Arts et d’Industrie in Roubaix. Het is een voormalig art decozwembad dat in 2011 is ingericht als museum. Het zwembad, voor publiek geopend in 1932, raakte in verval en sloot in 1985 haar poorten. Alles van het zwembad is door architect Jean-Paul Philippon, die betrokken was bij de verbouwing van Musée d’Orsay, functioneel gemaakt als presentatieruimte voor de collectie. Kijk voor zo’n museum verlaat ik de snelweg graag. Ik neem dit boek zeker mee als ik weer op zoek ben naar ‘onbekende plekken waar je rustig van kunst kunt genieten.’
“Ik heb een toenemend verlangen gekregen naar kunstmusea waar nog een weldadige rust heerst, waar je ongestoord kunt rondkijken en waar de kunst nog ongehinderd tot haar recht kan komen. […] Vergeten musea die nog niet ontdekt zijn door het grote publiek,” schrijft hij. Afslaan dus van de museale snelweg. Schampers heeft in België en Noord-Frankrijk zo’n veertig pareltjes gevonden. In de keurig verzorgde en mooi vormgegeven uitgave (goede foto’s, als het om grote steden gaat met een plattegrond waarop het museum te vinden is, locatie, openingstijden, websites) is er een grote variëteit aan musea te vinden: van atelierwoningen van kunstenaars (Magritte, Permeke, Panamarenko bijvoorbeeld), tot uitgegroeide collecties van verzamelaars.
Criteria
Bij zijn keuze heeft Schampers criteria gehanteerd: de kwaliteit en de toegankelijkheid van de collecties; ruime openingstijden; de kwaliteit van het gebouw en de wijze van presenteren; het predicaat ‘vergeten’ gerelateerd aan het aantal bezoeken en de naamsbekendheid van het museum. Dan wreekt zich het feit dat het boek dateert uit 2016 en niet is geactualiseerd. Zou toch wel handig geweest zijn. Zo wordt het Mu.ZEE, het Museum voor Moderne Kunst in Oostende, afgekraakt. “De spaanplaten wandjes, de slechte verlichting (als de zwakke peertjes het tenminste doen) en de chaotische routing” worden genoemd. Maar het museum is verbouwd en heropend in 2021. Wat zou Schampers er nu van vinden? Bij het Museum Dhondt-Dhaenens, die Belgische kunst uit de periode 1880-1950 toont schrijft hij dat het uitgebreid wordt. Welnu, in 2018 is het heropend. Bij de beschrijvingen heeft Schampers niet gekozen voor een en het zelfde format. “Soms besteed ik aandacht aan de artistieke visie van de kunstenaar, de ontwikkeling van een oeuvre, de ontstaansgeschiedenis van het museum of de opvattingen van een verzamelaar. De andere keer zoom ik meer in op de collectie.” Ik vind het een prima insteek. Het maakt het boek erg gevarieerd. De teksten zijn helder en uiterst toegankelijk. Regelmatig maakt Schampers fouten in Vlaamse namen: Erik van Biervliet, moet Van Biervliet zijn, Gustave van de Woestijne is natuurlijk Gustave Van de Woestyne, Theo van Rijsselberghe moet Théo van Rysselberghe zijn. Dat is wel slordig,
Ontdekkingen
Een aantal ‘musea’ is genoegzaam bekend. Ik denk aan het Museum Plantin Moretus in Antwerpen, het S.M.A.K. in Gent en de Verbeke Foundation in Kemzeke. Maar juist door er op een andere manier naar te kijken creëert Schampers iets nieuws. Bij de Verbeke Foundation kunnen bezoekers zo desgewenst overnachten in CasAnus (een enorme uitvergroting van het menselijke spijsverteringsorgaan) gemaakt door Joep van Lieshout.
In Antwerpen noemt Schampers een aantal kerken waar werk van Rubens te zien is. In het Museum Mayer van den Bergh wordt Hollandse en Vlaamse kunst uit de late middeleeuwen en de renaissance getoond, in de laatste twintig jaar van zijn leven verzameld door Fritz Mayer van den Bergh (1858-1901). Hij verzamelde er ruim drieduizend. Het museum staat naast zijn vroegere woonhuis. Een leuke anekdote is die over het schilderij van Pieter Bruegel de Oude, De Dulle Griet. Hij kocht het voor weinig geld op een veiling in Keulen. Niemand had er interesse voor. Bijzonder is het Van Buuren Museum in Brussel, een villa van het echtpaar David en Alice van Buuren. Ze behoorden tot de grote kunstmecenassen van hun tijd (eind 19e tot medio 20e eeuw) en deden substantiële schenkingen aan musea. Ze lieten zich omringen door de kunst die ze verzamelden en de binnenkant van hun huis kun je beschouwen als een hoogtepunt van de art deco. Alles staat er nog zoals het oorspronkelijk was: een tijdcapsule. Ze lieten onder meer een zwarte marmeren schoorsteen ontwerpen voor het schilderij Marine van Permeke. En diens atelierwoning in Jabbeke kun je ook bezoeken. Even de E40, de weg naar de Vlaamse kust, verlaten en in alle rust genieten van hoe Permeke woonde en werkte. Alsof de tijd is stil blijven staan. Schampers zegt terecht: “Het aantrekkelijke van dut soort musea is dat je het gevoel het op privébezoek bij de kunstenaar te zijn.”
Bizar
Er zijn ook bizarre musea, zoals de Toren van Eben Ezer in Eben-Emael. Het is het bouwsel dat geheel opgetrokken is uit vuursteen. Kunstenaar, architect, schrijver, esotericus en paleontoloog Robert Garcet (1912-2001) bouwde het. Hij dacht wel een beetje anders dan anderen. Hij ontdekte dat in de vuursteen dat hij ophaalde symbolische figuren zaten: demonen, vissen, reptielen, vogels, paarden en mensen. Geologen beweerde dat de natuur voor die vlekken en lijntjes zorgden, Garcet dacht dat het door mensenhanden kwam.
Waar ik deze zomer zeker heen ga is La Piscine, Musée d’Arts et d’Industrie in Roubaix. Het is een voormalig art decozwembad dat in 2011 is ingericht als museum. Het zwembad, voor publiek geopend in 1932, raakte in verval en sloot in 1985 haar poorten. Alles van het zwembad is door architect Jean-Paul Philippon, die betrokken was bij de verbouwing van Musée d’Orsay, functioneel gemaakt als presentatieruimte voor de collectie. Kijk voor zo’n museum verlaat ik de snelweg graag. Ik neem dit boek zeker mee als ik weer op zoek ben naar ‘onbekende plekken waar je rustig van kunst kunt genieten.’
2
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Jan Stoel
Gesponsord
Deze thriller trekt je razendsnel mee in een complot met onbetrouwbare staatslieden met hun eigen agenda's, internationale conflicten en hoogoplopende bedreigingen voor de samenleving.
