Geslaagde SF-detectives met originele wereldbouw

Disclaimer: ik ken de auteur en vroeg hem om mee te werken aan 'Welkom in de broeikaswereld'. Deze recensie verscheen eerder in Fantastische Vertellingen nr 65.


Het combineren van SF met het detectivegenre werd tot in de jaren vijftig onmogelijk geacht. Zowel Hal Clement als Isaac Asimov zouden gehoord hebben, waarschijnlijk van John W. Campbell, dat een sciencefiction detective geen eerlijk spel zou spelen met de lezer. Dit omdat een schrijver in een SF-verhaal zomaar nieuwe elementen kan toevoegen. De detective kan opmerken: ‘Zoals je weet, Watson, was sinds 2175, toen alle Spanjaarden Frans leerden spreken, Spaans een dode taal. Hoe kan het dan dat Juan Lopez deze betekenisvolle Spaanse woorden sprak?’ Of de detective kan een apparaatje tevoorschijn halen en zeggen: ‘Zoals je weet, Watson, kost het mijn zak-frannistan geen enkele moeite het missende juweel te vinden.’
Beide genoemde schrijvers en anderen met hen hebben sindsdien het ongelijk van Campbell aangetoond. Als de schrijver alle informatie over de toekomstige wereld die nodig is om de puzzel op te lossen, met de lezer deelt en de eventuele wetenschappelijke kennis die voor het algemene publiek onbekend is, goed uitlegt, kan een SF-verhaal ook werken als detective - en vice versa. Maar een uitdaging blijft het - want zowel het SF-verhaal als de detective draaien om een wending aan het einde. Het SF-verhaal eindigt met een ‘twist’ die een andere kijk geeft op het in het verhaal geïntroduceerde maatschappelijke of wetenschappelijke ‘novum’. Het detectiveverhaal eindigt met een onverwachte, maar logische verklaring van de zaak. De schrijver van een SF-detectiveverhaal moet een ontknoping verzinnen die zowel binnen het verhaal op een logische, maar niet voorspelbare manier het onderzochte mysterie duidelijk maakt, als nieuw licht werpt op het SF-concept dat in het verhaal geïntroduceerd wordt.
Deze dubbele uitdaging verklaart wellicht waarom er door Asimov en anderen echt wel SF-mysteries geschreven zijn, maar het als subgenre toch geen hoge vlucht heeft genomen. Ook niet binnen het Nederlandse taalgebied en dat bracht de St. Fantastische Vertellingen ertoe de Snuffelreeks op te zetten, speciaal om een springplank te bieden voor ‘nieuw of miskend Nederlandstalig talent op het gebied van fantastische speurders. De publicaties in deze reeks beogen de principes van klassieke detectives te transformeren naar nieuwe (fantastische) omstandigheden.’ Om hieraan bij te dragen, worden boekjes in deze reeks bovendien uitgegeven als mooie hardcovers, inclusief leeslint!
Een nieuw talent een podium bieden doet de reeks in elk geval met onderhavige publicatie, want dit is het eerste gepubliceerde boek van Charles van Wettum. Sinds kort laat hij goed van zich laat horen in de SF-bundels en -tijdschriften in ons taalgebied met goed onderbouwde SF-verhalen over interessante werelden, met voor mij als wetenschappelijk geïnteresseerde SF-lezer genoeg om op te kauwen. Zijn verhalen zijn ook nog eens toegankelijk geschreven, wat een plus is! Dat ik blij ben met een dergelijke toevoeging aan de Nederlandstalige SF-wereld is eigenlijk vanzelfsprekend. Wat ook leuk is, is dat veel van zijn verhalen deel lijken te vormen van dezelfde wereld. Zo vonden we ‘Sherlock en Rex’ al terug in een verhaal in ‘Ganymedes 22’ en de ‘datazee’ in een verhaal in ‘Ganymedes 21’, de AI-deskundige Zwingli en de koepelsteden van de Randstad en Dordrecht figureren in een ander werk van de auteur dat ik mocht proeflezen en waarvan ik hoop dat andere lezers het ook snel onder ogen mogen krijgen.
Het is niet een utopische wereld die Van Wettum weergeeft, maar ook niet een dystopische. Eigenlijk is het een wereld waarin, net als in de onze, morele dilemma’s niet makkelijk op te lossen zijn en waarin voor een groep mensen een utopische werkelijkheid beschikbaar lijkt, terwijl anderen moeite hebben te overleven. Interessant in dit geval is dat de speurder die Van Wettum introduceert, Sherlock met zijn datahond Rex, geen detective is of politie-agent. Als dat wel zo was, had hij een rechtlijnig moreel standpunt kunnen innemen - iemand houdt zich aan de wet of niet, iemand is goed of fout. Maar Sherlock is in dienst van een verzekeringsmaatschappij en zijn opdracht is niet om de wet te volgen, maar vooral te zorgen dat zijn opdrachtgever zo weinig mogelijk hoeft te betalen - wat een heel ander belang is … In beide verhalen wordt Sherlock dan ook geconfronteerd met de botsing tussen geld en principes. In het eerste is een robot gemaakt die verzekeraars kunnen inzetten om de diagnoses van artsen te verbeteren en zo geld te besparen. In het tweede voert een bedrijf een nieuwe technologie in op een andere planeet waar een religieuze gemeenschap bezwaren tegen koestert. Maar geld is geld ... of niet?
De werelden die Van Wettum heeft verzonnen, zijn fascinerend. In het eerste verhaal bevinden we ons in koepelsteden in het onder water gelopen Nederland. Hij weet ze zo te beschrijven dat duidelijk is waar we ons als lezer bevinden, zelfs als we zo’n omgeving niet kennen. Ook wordt in de afwikkeling goed gebruik gemaakt van de locatie. De planeet Madonna in het tweede verhaal, met ander licht en fascinerende buitenaardse wezens, is ook goed beschreven en naar mijn mening behoorlijk origineel.
De schrijfstijl is fris en toegankelijk. Het enige kritiekpunt dat ik heb, is dat er nog een redactieslag overheen had gemoeten. Op heel wat plaatsen ontbraken woorden, of kwamen woorden twee keer voor in een zin (waarschijnlijk omdat er aan de tekst gesleuteld is). Dat is een schoonheidsfoutje, dat makkelijk te voorkomen zou zijn geweest. Het lukte mij er overheen te lezen, maar ik kan me voorstellen dat er lezers zijn die er sneller over struikelen. Ook had een wat grotere variatie in woordkeuze op sommige plekken mooi kunnen zijn. Maar verder was het proza prima in orde, zij het niet opvallend. Dit gaat echter om de ideeën en de concepten en wat mij betreft zijn die zowel voor lezers van het SF-genre als voor detectivelezers de moeite waard.