Ambitie en schone schijn in het Frankrijk van de Restauratie

Hoofdpersoon in het boek is Julien Sorel. Hij is het buitenbeentje van het gezin, waarvan de oudere broers in de houtzagerij van vader Sorel werken. De intelligente en tengere Julien is bepaald niet geschikt voor zware arbeid en neemt liever een boek ter hand. Nadenken over de keuze voor het rood van een militaire carrière of het zwart van de geestelijkheid speelt daar al. Julien realiseert zich dat de kansen voor het rood na de tijd van Napoleon zijn geslonken en overweegt serieus een carrière als priester, maar gelooft klaarblijkelijk zelf niet. Zijn ambitie is louter ingegeven door het feit dat deuren voor priesters open gaan en hem toegang verschaft tot de hogere lagen in de samenleving.

Dankzij pastoor Chelan komt Julien in aanmerking voor een positie als gouverneur voor de kinderen van burgemeester De Rênal. Chelan zorgt er later ook voor dat Julien toetreedt tot het seminarie. Stendhal verweeft in het verhaal hoe er binnen de geestelijkheid sprake is van groepen die hun invloedrijke posities wensen te versterken en bestendigen ten koste van andere groepen, zoals de jansenisten en de jezuïeten. In de loop van de tijd raakt de gouverneur Julien meer en meer vertrouwd binnen de familie van de burgemeester. Desalniettemin haat en verafschuwt hij de kringen waarin hij zich nu als gouverneur begeeft. Het is hypocriet en is een en al schone schijn. Zelf loopt hij ook vaak op eieren, omdat hij niet zomaar zijn bewondering voor Napoleon kan openbaren. Tussen Julien en mevrouw De Rênal ontwikkelen zich romantische gevoelens, die bij anderen weer jaloezie oproepen en het roddelcircuit voedt met geruchten. Uiteindelijk wordt de positie van Julien niet houdbaar, waarop hij zijn intrek neemt in het seminarie van Besançon. Dat wordt voornamelijk bewoond door lompe kinkels, waar Julien zich in geen enkel opzicht mee verbonden voelt. Zijn aanwezigheid daar doet hem reflecteren op zijn eigen verlangens en zijn eigen toekomst. Het dilemma waarover Julien het hoofd breekt gaat over het aardse tegenover het sacrale, nadenken tegenover blinde devotie, dat hem doet verzuchten wat een enorm voordeel onwetendheid eigenlijk is.

In het seminarie is al snel duidelijk dat Sorel over bijzondere talenten beschikt. Ook nu zorgt dat voor zijn volgende veelbelovende stap. Hij treedt in dienst als secretaris van markies De la Mole in Parijs. De Franse hoofdstad is dan het decadente en benepen decor, waar een voornaam deel van het leven van de aristocraten zich afspeelt in de vele salons en theaters en waarin iedereen die iets voorstelt zich angstvallig conformeert aan de conventies, op straffe van afkeuring en het vallen van de sociale ladder. “Elke ware hartstocht denkt slechts aan zichzelf. Het lijkt me dat daarom in Parijs de hartstochten zo belachelijk zijn.” Julien is als provinciaal in dat milieu een opvallende verschijning. Juist door zijn authenticiteit valt hij op, in het bijzonder bij de dochter van de markies, Mathilde. Het duurt niet lang of ook hier ontwikkelt zich een vergelijkbare situatie. Julien en Mathilde onderhouden heimelijk een gepassioneerde relatie, waarin de gevoelens alle kanten uit vliegen. Andere personages in de directe omgeving van het huis van de markies kijken achterdochtig en zelfs met haatgevoelens naar Julien.

Op enig moment blijkt Mathilde zwanger te zijn geworden. Ondanks haar adellijke titel wenst zij te trouwen met Julien, dat direct een schandaal zou veroorzaken. Terwijl de markies zich nog beraadt over zijn keuze verheft hij Sorel in de adelstand en stuurt Julien naar Straatsburg om als luitenant bij de huzaren dienst te doen. Net op het moment dat instemming aanstaande lijkt, ontvangt De la Mole een brief van mevrouw De Rênal, waarin zij verslag doet van het onzedelijke gedrag van Julien. Het huwelijk wordt verboden en Julien zint op wraak jegens de burgemeestersvrouw. Hij beschiet haar in de kerk, verwondt haar daarmee, maar is in eerste instantie in de veronderstelling dat hij haar heeft gedood. Met opgeheven hoofd kijkt hij uit naar de veroordeling, die ongetwijfeld komen zal.

Het proces kan rekenen op massale publiciteit. De publieke tribune is afgeladen met dames uit de betere kringen, die de romantische jongeling in levende lijve willen aanschouwen en aanhoren. Vanuit diverse kanten proberen mensen zich voor zijn zaak in te spannen en Julien vrij te pleiten. Zelfs omkoping wordt gebruikt als methode om de zaak tot een gunstig einde te brengen voor Julien. Mevrouw De Rênal heeft ook de taak op zich genomen om voorspraak voor Julien te doen, zeer tegen de zin van haar man. Hun weerzien doet de wederzijdse passie oplaaien. Julien komt tot het inzicht dat de mensen van eer en aanzien ook alleen maar schurken zijn, met als enige verschil dat zij niet zijn betrapt en aangeklaagd. De wereld is een door en door verrotte wereld, waar alleen de schone schijn van het materialisme nog als maatstaf dient. Julien wordt ter dood veroordeeld en zal worden terechtgesteld met de guillotine. Zijn vriend Fouqué ontfermt zich over het lichaam, terwijl Mathilde het hoofd van de vader van haar kind begraaft. Drie dagen na de dood van Julien sterft mevrouw De Rênal.

Prachtige, rijke roman dat het ook nu nog verdient om nog veel te worden gelezen!