Virtuoos taalspel in een afstotelijke wereld

‘Het enige wat ik wilde was gaan zitten schilderen en de wereld om me heen verdween en ik bleef achter op een wondermooi eiland vol kleurschakeringen.’

Het werk van de Argentijnse auteur Aurora Venturini (1922 - 2015) bleef onder de radar tot ze in 2007 op 85-jarige leeftijd uitgroeide tot een fenomeen in haar thuisland. Deze erkenning viel haar te beurt dankzij een manuscript dat ze onder een pseudoniem instuurde voor een literaire prijs. Las primas sleepte de hoofdprijs in de wacht en werd een bestseller. Lisa Thunnissen verzorgde de Nederlandse vertaling.

De nichtjes speelt zich af in La Plata, een stad nabij Buenos Aires. Yuna is een meisje met leerachterstand dat opgroeit in een ‘smoezelige wijk’, omringd door een familie van ‘hopeloze gevallen’ en ‘misdeelden’. De vrouwen kampen allemaal met een fysieke of geestelijke beperking en krijgen een hoop tegenslagen te verduren in hun miezerige bestaan. En de mannen? Die blijven in het beste geval onverschillig op de achtergrond, als ze niet bezig zijn met vrouwenlichamen te vernielen.

Het verhaal start in de jaren veertig van de vorige eeuw, als Yuna twaalf jaar oud is. Ze noemt zichzelf ‘achterlijk’ en ‘niet normaal’. Door te ontsnappen in een fantasiewereld houdt ze zich staande. Al schilderend transformeert ze de wrede, ontregelende taferelen die ze om zich heen ziet, tot iets moois. Een leraar bekommert zich om haar talent. Onder zijn begeleiding slaagt ze erin haar milieu te ontstijgen, maar zelfs deze schijnbaar goede man valt uiteindelijk van zijn voetstuk. Mannen zijn nu eenmaal onbetrouwbaar.

De auteur serveert een rauwe monoloog in korte, overzichtelijke hoofdstukken. Yuna troont je mee naar haar troosteloze leefomgeving in een chaotische spreektaal. Van de hak op de tak vuurt ze paginalange, gejaagde zinnen zonder leestekens af. Die stuwen niet alleen de gebeurtenissen vooruit, ze laten ook een licht schijnen op haar ontwikkeling. Je ervaart hoe ze evolueert van kind tot jongvolwassene en alsmaar slimmer wordt, hoe ze de barre realiteit beter leert begrijpen en hoe zich dat manifesteert in zinsbouw en bewoordingen. Ze krijgt de taal onder de knie met behulp van een woordenboek. Elke keer als ze een ‘beschaafd’ woord gebruikt, vermeldt ze dit tussen haakjes.

Het meisje ontziet niets of niemand, walging voor ongeveer alles en iedereen doorkruist het relaas. Zo veracht ze haar depressieve moeder, die maar liefst twee ‘debiele’ dochters gebaard heeft en steekt ze de weerzin voor haar ‘nog debielere’ zusje Betina niet onder stoelen of banken. Ze pest het ‘monsterlijk gedrocht’ dat dag in dag uit kwijlend en ‘broembroemend’ rondrijdt in een rolstoel.

Een pervers effect is het genot dat de lezer ondervindt door de taalvirtuositeit die Venturini etaleert. Een aaneenrijging van raak geformuleerde observaties en toespelingen, zwarte humor en krachtige metaforen maakt de ellende verteerbaar. Nochtans is het nachtmerriegehalte aanzienlijk. De meeste personages zijn fysiek afstotelijk en hun miserabele leven is doordrenkt met bloed, kinderprostitutie, misbruik, een clandestiene abortus, wreedheden, ziekte, dood en smeerlapperij. En de viezigheden stapelen zich op, zoals ‘lunches gearomatiseerd met de stank van mijn zus haar kak en regen van pies’. Na het lezen kijk je ongetwijfeld ook anders naar cannellonipijpjes en er passeren groteske, tragikomische scènes, bijvoorbeeld wanneer Yuna haar overleden oma beschrijft, die er opgeblazen uitziet als een ballon omdat een gekke tante het lijk verwarmt met een kolenketeltje.

Yuna trekt op met Petra, oftewel ‘Lilliputter’, een nichtje dat aan dwerggroei lijdt, het oudste beroep ter wereld uitoefent en er geen doekjes om windt. Haar ontboezeming over ‘Felacio’ ontlokt bij Yuna de bedenking dat ze dergelijke handeling nooit in de praktijk zou brengen vanwege haar gevoelige maag en dat haar erfelijke misdeeldheid ‘puntje bij paaltje best nuttig is omdat ze hierdoor aan iets lachwekkends en walgelijks ontsnapt’. En als ze samen een deftige, schijnheilige heer voor schut zetten, levert dit een hilarisch spektakel op.

'…en daarnaast probeerde hij me een kus op mijn wang te geven en ik schudde mijn hoofd zoals honden doen als ze net uit bad komen en de man deed alsof hij niets had gemerkt en bleef glimlachen onder zijn grote snor met stugge haren die zijn mond bedekte maar niet zijn adem die rook naar eerdere maaltijden waarvan de residuen (idem) zich hadden verscholen tussen zijn tanden en kiezen en ik wist niet of ik het aan zou kunnen en zei tegen Petra kom gezellig naast deze meneer zitten want jullie hebben zin om te kletsen en Petra zei dat ze alles kon zien vanaf waar ze zat maar ik drong aan en zij vreesde mijn al bijna waarneembare braakneigingen en wisselde van plaats en omdat ze een wereldse vrouw was zorgde ze dat de man de kussens naar mijn stoel bracht waar zij nu zou gaan zitten een klus die de man niet van harte uitvoerde en dat zag ik omdat zijn snor ging hangen.'

Venturini speelt in De nichtjes een geraffineerd spel met taal. Terwijl ze de lezer onderdompelt in een lelijke, gruwelijke wereld, ontkiemen literatuur en kunst er in alle schoonheid.