Sprankelende mix van feiten en fictie

Jonathan Coe (Groot-Brittannië, 1961) staat bekend om romans als Het moordend testament (1994) en De Rotters Club (2001). Hij stelt in de jaren negentig twee biografische fotoboeken samen over iconische acteurs, met name Humphrey Bogart en James Stewart. In Meneer Wilder en ik (vertaald door Otto Biersma) spreidt hij zijn liefde voor het witte doek verder tentoon. Meneer Wilder is niemand minder dan de legendarische filmregisseur Billy Wilder (1906 – 2002), bekeken door de ogen van Calista, een fictief personage.

In films van Billy Wilder, zoals Sunset Boulevard of Double Indemnity, blikt een verteller in een penibele situatie terug naar hoe het zover gekomen is. In een flashback ontrollen de gebeurtenissen zich naar de vooropgestelde dramatische ontknoping. Coe bouwt zijn verhaal op een gelijkaardige manier op. In de openingsscène vertelt Calista hoe ze in 2013 in Londen op een roltrap staat, waar ze een moeder met haar dochtertje observeert. Dit ‘schattig tafereel’ overspoelt haar met een overweldigend gevoel van verlangen en verlies. Calista is 57 jaar, haar volwassen dochters hebben haar niet meer nodig en ze is uitgerangeerd in haar werk als filmcomponist. Vol weemoed denkt ze terug aan de zomer van 1976, toen ze op 21-jarige leeftijd vanuit Athene vertrok voor een rondreis door Amerika. In Los Angeles maakt ze door een ongelooflijk toeval kennis met Billy Wilder en zijn scenarist Iz Diamond. Een zomer later huurt Wilder haar in als Griekse tolk op de filmset van Fedora in Corfu, aansluitend vergezelt ze de filmploeg naar München en Parijs.

Wilder oogst midden jaren zeventig nog altijd bewondering voor zijn oude meesterwerken, maar voelt zich ingehaald door ‘die jochies met baarden en een zoomlens’. Dit is hoe hij de nieuwe generatie filmregisseurs typeert (denk aan Coppola, Scorsese en Spielberg). Hij is een glorie op zijn retour, die een film draait over vergankelijkheid en de tragiek van het ouder worden, maar zijn ongebreidelde levenslust en humor houden hem overeind. Hij wil de harde werkelijkheid niet rauw op het dak laten komen van de argeloze bioscoopbezoeker, die nood heeft aan lichtpuntjes om aan de zwaarte van het leven te ontsnappen. Wilder is van Joodse komaf en verloor tijdens WOII zijn hele familie in de concentratiekampen. Vruchteloze pogingen om zijn moeder na de oorlog terug te vinden hebben hem als mens en regisseur getekend. Coe last hierover een opvallende passage in, neergepend als een scenario met gedetailleerde regieaanwijzingen. De kille, zakelijke neerslag maakt dit onderdeel des te aangrijpend.

‘Toen ik die film zag... die beelden... de beelden van de kampen, de vernietigingskampen. Ze waren zo levensecht. Weet je wat ik op dat moment deed? Ik keek niet langer naar de acteurs. Ik keek naar alle figuren op de achtergrond. Het voelde alsof ik keek naar... het gebeuren zelf, terwijl het gaande was, en het drong tot me door dat ik nog steeds zocht naar haar. Ik keek nog steeds of zij daar ergens was.’

Voor wie zich wil verdiepen in leven en werk van Billy Wilder is deze roman een prima startpunt, De auteur heeft zich grondig gedocumenteerd en vermeldt zijn bronnen in een bibliografie en voetnoten. Wilder en Diamond worden met mededogen neergezet. Maar de fictie zorgt voor een extra dimensie. Calista en haar onbevangen naïviteit plaatsen de gesprekken met authentieke anekdotes, quotes en gevatte replieken in een tijdloze context. Ze houden haar een spiegel voor als ze er 36 jaar later nostalgisch aan terugdenkt, zelf aanbeland op een keerpunt in haar leven.

Coe schrijft met een vanzelfsprekend gemak in een ongedwongen, vloeiende schrijfstijl en meeslepende verteltrant. De talrijke dialogen zijn doorspekt met ironie en droge, situationele humor. Calista verwijst in haar relaas graag naar personages en scènes uit films, die de rol overnemen van metaforen. Er figureren beroemdheden, waar Wilder liefdevol de draak mee steekt, zoals Al Pacino die overal ter wereld in  restaurants vraagt om een hamburger. Is het geloofwaardig dat een kinderlijke Calista de kans krijgt om aan hoofdrolspeler William Holden haar encyclopedische kennis over zijn filmrollen te etaleren? Om het met de gevleugelde woorden van Iz Diamond te zeggen: ‘Waarom ook niet?’

Meneer Wilder en ik is een subtiele, suggestieve, melancholische roman, met een snuifje melodrama en bitterzoete komedie. Kortom, een hommage aan al die filmklassiekers van Billy Wilder. En het prikkelt de goesting om zijn films te (her)bekijken.