Vrouwen als metafoor voor veranderingen

Het beeld dat de doorsnee lezer en tv-kijker heeft van de Italiaanse maffia wordt de laatste jaren flink bijgesteld. Er is geen romantiek, geen grote Godfather die alles en iedereen in de hand heeft, er zijn nauwelijks erecodes, maffiabazen zijn zielenpoten die constant op de vlucht zijn en die wonen in hutten, schuren en krotten zonder enig comfort. Dat is de realiteit zoals hij geschetst wordt door Roberto Saviano (Gamorra), Petra Reski (Rita Atria, een Siciliaanse rebel) en nu door Salvo Sottile in zijn boek Donkerder dan middernacht.
Journalist en misdaadverslaggever Sottile heeft gepoogd om in zijn boek aan te tonen welke veranderingen er plaats vinden op Sicilië en in de maffiakringen. Het beeld dat hij van de maffiabazen geeft is ontluisterend. Constant over hun schouder kijkend, paranoïde tot op het bot, meedogenloos en volstrekt afhankelijk van het humeur en de willekeur van andere maffiabazen. Een verkeerd woord, gebaar of indruk is genoeg om vermoord te worden. Loyaliteit bestaat niet en de tijden dat politici en politie de bazen beschermden is voorgoed voorbij. Vogelvrij zwerven ze van krot naar krot om maar niet op te vallen. Verraders liggen op de loer en vervangers staan elk moment van de dag klaar. Justitie krijgt een steeds grotere vinger in de pap.
Om deze veranderingen beeldend te verwoorden heeft Sottile gekozen om zijn verhaal vanuit het gezichtspunt van twee vrouwen te vertellen. De eerste is Rosa Martinez uit Palermo, die door haar vader zo beknot wordt in haar vrijheid dat ze zich in een gevangenis waant. Als Nino, een jongen uit een rivaliserende maffiafamilie uit Corleone, haar ontvoert, denkt Rosa eindelijk weer adem te kunnen halen. Maar helaas. Nino is een maffiabaas zonder veel invloed en zonder vaste verblijfplaats. Rosa mag van hem het huis/ de huizen niet verlaten. Zij heeft de ene gevangenis verruild voor de ander. Als Nino op een gegeven moment van zijn bazen de opdracht krijgt om Rosa te vermoorden, wordt het spannend. Sottile laat de lezer gedurende lange tijd in het ongewisse of Nino zijn bazen heeft gehoorzaamd. Even nieuwsgierig naar het lot van Rosa, is de vrouwelijke onderzoekrechter Elvira Salemi die de jacht op Nino heeft geopend en die wil weten of hij zijn vrouw heeft vermoord. Maar dan blijkt dat Rosa voor de derde keer voor een nieuwe gevangenis heeft gekozen. Zij is de eerste vrouwelijke leider van de maffia geworden.
Sottile heeft knap gebruik gemaakt van de twee vrouwen om de veranderingen op Sicilië te verwoorden. Zowel Rosa als Elvira nemen het op tegen de maffia. Het zijn opstandige, zelfstandige vrouwen die kiezen voor een eigen, betere, toekomst zonder het geweld en de dubieuze regels van een stel criminelen dat in gedachten nog in vroeger tijden leeft.
Sotillles verhaal laat de strijd zien die alle veranderingen met zich mee brengen, dus ook het persoonlijke leed. Maar niemand laat zich daardoor weerhouden. De veranderingen zijn onomkeerbaar. Het prettige van Sotilles verteltrant is dat hij direct is, met puntige dialogen, wars van franje. Zijn zinnen zijn bondig, zijn taalgebruik is journalistiek. Het heeft vaart, zonder dat de sfeerbeschrijvingen van het stoffige Sicilië daaronder te lijden hebben.
Het resultaat is een mooi, vaak gevoelig, boek dat voor eens en altijd afrekent met de mythe van The Godfather. Geen glamour en glamour, maar vechten om te overleven in armoedige behuizingen. Geld is er genoeg, maar het kan niet rollen. Omdat het verhaal is geschreven vanuit het gezichtspunt van twee vrouwen, beleven we alle gebeurtenissen, en daarmee gepaard gaande emoties, intens mee. Donkerder dan middernacht is een boek van eenzaamheid, van wilskracht, dapperheid en moed. Een boek van geloof in eigen kunnen en tweede kansen. Een typisch Italiaans boek ook, want van elke pagina straalt nog steeds het neo realisme af dat in de jaren vijftig en zestig zo kenmerkend was voor Italiaanse films en literatuur. Rauw, realistisch, een wereld van tegenstellingen: arm en rijk, zwart en wit, dom en slim, kansloos en kansrijk. Maar er was hoop. Toen en nu. Soms tegen beter weten in. Maar vanuit hoop kan men meer bereiken dan vanuit moedeloosheid of wanhoop. Sottile herhaalt in Donkerder dan middernacht deze oude Italiaanse wijsheid. Op een schitterende, eigentijdse manier. Er is altijd hoop.