Pure imitatie!

Een nieuwe uitgave met oude prenten moet ons eraan herinneren wat een knap kunstenaar… excuseer, ambachtsman Anton Pieck was. Het thematisch ingedeelde kijkboek telt een zestigtal platen en is voorzien van tal van Pieck-anekdoten en -weetjes, al zijn die ook oud nieuws. Toch vormt het geheel een mooi overzicht van zijn oeuvre, dat voor zich spreekt.

Anton Pieck is inmiddels al zo lang (sinds 1987) dood dat zijn werk eerder aan de Efteling doet denken dan andersom. Dat geeft zijn romantische, ouderwetse prenten een pretparkallure, al was het tijdperk waarin Pieck zijn werk situeert allerminst prettig. Op zijn 18de- en 19de-eeuwse taferelen schuwt Pieck het grauwe en groezelige van die tijd niet: altijd staat er wel een gevel scheef, brokkelt de pleisterwand af, is de winterkoude voelbaar en is er bittere armoede zichtbaar. Pieck geeft geen oordeel, maar toont soms wel de verschillen van een standenmaatschappij. Veel bewonderaars van zijn werk zien dat zo niet, maar het zit er wel in.

Pieck zag zichzelf niet als geëngageerd kunstenaar, louter als hardwerkend ambachtsman. Geen wonder dat hij zovele ambachten uitbeeldde: van bakker en scharensliep tot orgeldraaier of zichzelf aan de etspers. Talrijk zijn dan ook de prenten van neringdoeners: de kruidenier, de apotheker… Allemaal kleine zzp’ers die aan hetzelfde zeel trekken. En uiteraard vormen ze telkens een mooie aanleiding om het verleden te doen herleven. Zo ook antieke vervoermiddelen: van sleepboot en stoomtrein tot paardentram en ezelkar. Opvallend veel hondenkarren in zijn prenten: honden zijn bij Pieck zelden zomaar gezelschapsdieren. Kenmerkend is ook dat de enige auto er eentje is die in de prak gereden is: Pieck was duidelijk niet zo voor de moderniteit…

De prenten tonen flink wat (verdwenen) stadszichten uit echte plaatsen: van Amsterdam tot Zierikzee, van een boerderij bij Overveen tot Chester (hij had een dochter in Engeland). Maar daarnaast fantaseerde en idealiseerde hij er romantisch op los: van een kerstscène tot een fanfare in een fictief Vlaams stadje. Het boek toont een veelvoud van huiselijke en openbare taferelen, hoe kinderen zich vroeger amuseerden (Pieck tekende dan nog in een tijd zonder internet of computers!) en uiteraard de onvermijdelijke winterbeelden: decemberfeesten (met naar eigen zeggen een voorkeur voor Sinterklaas) en ijspret. Ook in zijn bruegeliaanse schaatsprenten geeft Pieck gedateerde details: van de baanveger tot de stokschaatsers.

Die ontzettend grote hoeveelheid details in zijn prenten maken dat je er nog altijd met plezier naar kunt blijven kijken. Af en toe geven die details een onvermoed gevoel voor humor prijs: de afkeurende én de geamuseerde blikken van twee lakeien bij een dronkaard bijvoorbeeld. Vaak is een op de commentaarpagina uitgelicht detail een aanleiding voor een weetje: bijvoorbeeld een Goudse pijp in een burgerlijk interieur of een personage met tandpijn. Dit soort weetjes – als vanwaar het woord ‘barbier’ komt, wat de ingrediënten van jenever zijn, de geschiedenis van de paardentram of de invloed van Jan Schenkman op het sinterklaasfeest – komen echter nogal geforceerd over. Interessanter zijn de anekdotes en weetjes die betrekking hebben op Pieck zelf: over het orgel dat hij beschilderde, over hoe zijn moeder bang was dat zijn 1,5 ton zware etspers door de vloer zou zakken, hoe hij zijn museum (in Hattem) graag zo ver mogelijk van zijn woonplaats (Overveen) had (om thuis niet gestoord te worden door bewonderaars), dat de woning van zijn dochter op een Amerongense plaat staat, hoe hij details recupereerde voor andere illustraties, hoe hij een zicht op het oude Rotterdam letterlijk kopieerde van een 18de-eeuwse gravure… Dat zijn wetenswaardigheden die wel ter zake doen en geïllustreerd kunnen worden door zijn oeuvre zelf. Die hadden er meer mogen zijn in dit boekje over een ambachtsman die, tekenend in een Amsterdamse straat, commentaar van een Amsterdammer kreeg: ‘Daar krijg je last mee! Dit is pure imitatie van Pieck!’