Life without dreams is like a rainbow without colours

In haar debuutroman ’A Rip in Heaven’ schreef Jeanine Cummins over de verkrachting en moord op haar twee nichtjes en de moordpoging op haar broer Tom. Haar nichtje Julie was haar grote stimulans om schrijfster te worden. Met ’Wie omkijkt’ wil Cummins ”de arme, anonieme bruine massa” een gezicht geven, zodat we die migranten als mensen gaan zien en omdat het waar is wat aan de andere kant van de grensmuur in Tijuana staat: ”También de este lado hay sueños.”

Lydia heeft een boekenwinkel in Acapulco, waar ze met haar man Sebastián en haar zoontje Luca woont. Sebastián is journalist en schrijft regelmatig over de kartels. Hij kreeg al doodsbedreigingen, maar net als het wat rustiger is, wordt op de quinceañera van haar nichtje Yénifer haar hele familie uitgemoord. De politie komt, maar omdat het merendeel door de kartels wordt betaald, zal het moordonderzoek niets opleveren. Daarom besluit Lydia met haar zoontje te vluchten, achtervolgd door Javier, el chefe van ’Los Jardineiros’.

Het boek begint als een tsunami en zal je tot het einde in zijn greep houden. Naarmate het verhaal vordert, zijn er flashbacks, waardoor je meer over het voorbije leven van Lydia en het geweld in Acapulco te weten komt. De vlucht wordt meestal uit het perspectief van Lydia verteld, maar switcht ook naar Luca en andere personages die geleidelijk in het verhaal stappen. Je kruipt zelfs even in het hoofd van een coyote, een mensensmokkelaar. Door deze afwisseling blijft het boeiend en door alle gevaren, waarmee de migrantes te maken krijgen, is de spanning te snijden, te meer omdat niemand weet, hoe dicht Javier haar op de hielen zit.

De schrijfstijl is vlot en in de taal sijpelen regelmatig Spaanse woorden door, die helpen om de Mexicaanse sfeer op te roepen. Er zijn beeldende beschrijvingen van zowel het innerlijke als het uiterlijke van de mensen en natuurlijk ook van de prachtige, maar gevaarlijke omgeving.
’(…) een minuut of vijftien voor zonsondergang is de woestijn de volmaaktste plaats op aarde. Dan blijven de temperatuur, het licht en de kleuren allemaal aan een niet-gescheurde rotswand hangen als de karretjes van een achtbaan die heel langzaam over het hoogtepunt van een helling bewegen voordat ze naar beneden storten.’

Lydia’s worsteling met haar trauma:
’Ze had gehoopt dat ze, net als een ratelslang in de woestijn, de huid van haar angst kon afstropen en die op Mexicaanse grond kon achterlaten.’

Luca’s worsteling:
’Intuïtief weet hij dat de monsters die hij tot nu toe wist buiten te sluiten zich met hordes tegelijk op hem zullen storten zodra ze veilig zijn. Hij kan ze tegen de deur voelen klauwen. Maar hij laat ze nu nog niet toe.’
De thema’s variëren van extreem geweld, angst, verkrachting en andere gevaren voor de migranten onderweg tot hoop, onverwachte vriendschappen en de onvoorwaardelijke liefde van een moeder in een leeuwin transformeert.

De reacties op ’American Dirt’, een betere omschrijving van de inhoud van ’Wie omkijkt’, variëren van het uitkiezen van deze roman voor Oprah’s Book Club tot een negatieve open brief van 142 auteurs die Cummins beschuldigen van ’exploitation and inaccuracy in her portrayals of both Mexicans and the migrant experience.’ Tijdens het lezen dwaalden mijn gedachten soms af naar 2666 waarin Roberto Bolaño over de vrouwenmoorden in Mexico schreef. Zouden diezelfde auteurs hem hebben gezegd, dat hij dat thema niet mocht aanraken? Ik volg de mening van Norma Iglesias-Prieto, voorzitter van het Chicano Studies Department aan de San Diego State University: ’We hebben zoveel mogelijk stemmen nodig die dit verhaal willen vertellen.’

Door het lezen ervan kreeg de wazige migrantenstroom een duidelijker gezicht en kon ik mij beter inleven in de redenen, waarom mensen op die manier hun leven wagen. Sommigen zullen op zoek gaan naar onvolmaaktheden in dit relaas, maar mij hielden de lotgevallen van Lydia, Luca, Soledad, Rebeca en de anderen aan het scherm van mijn e-reader gekluisterd, zodat ik ’Wie omkijkt’ warm kan aanbevelen.