Luisteren of lezen?

De eerste drie delen las ik, het vierde deel luisterde ik. Dieuwertje Blok als verteller was even wennen ('Superjuffie' schalt hier soms ook door de kamer, ook ingesproken door Blok. En de weinige Italiaanse woorden sprak ze niet altijd correct uit). Zelf lezen verdiept de wereld van Elena en Lilla toch meer, denk ik. Er gebeurt veel in dit laatste deel en zaken worden weer gedetailleerder geschetst dan in deel 3. Miste ik daar het reliëf van het moederschap (hoe is het nu écht van dag tot dag om moeder te zijn?), wordt dat nu goed gemaakt en soms zelfs te ver uitgesponnen. Niettemin: meeleven, mee denken (wat zou ik hebben gedaan?) gaat als vanzelf. In dat opzicht is ook dit deel een meeslepend boek en werpt het een kaleidoscopische blik op het Italië van de jaren zeventig en tachtig.

En toch, voor mij fonkelde de taal het meest in het eerste boek. De onderhuidse spanningen, de onbevangenheid van de meisjes, de heftigheid van hun opgroeien onder druk. Nu de vrouwen hun eigen keuzes kunnen maken, lijkt het er niet makkelijker op te zijn geworden en blijven sommige aspecten toch ook vlak. Het aantrekken en afstoten tussen de twee vriendinnen komt niet tot een écht hoogtepunt (of dieptepunt) – of komt het door het luisteren in plaats van het zelf lezen?

Ook wordt de cirkel naar de openingsscene in het eerste boek niet echt goed gesloten. Waarom voelt Elena zo veel irritatie over de reactie van Rino? Waarom is ze zo boos op Lila? Terwijl in het vierde boek regelmatig gedetailleerd wordt teruggegrepen op gebeurtenissen in het verleden, blijft hier iets liggen waarvan ik al die honderden pagina's had verwacht dat er iets ingelost zou worden aan het einde.