Panoramische roman over tijd van Hitler en Stalin

Grossman probeert een breed panorama te schetsen met focus op meerdere personages, in verschillende locaties en omstandigheden, de Russische krijgsgevangenen in een Duits kamp, de Joodse vrouw in het getto van Lvov en later in de gaskamer van een naamloos concentratiekamp. De atoomgeleerde Strum en zijn gezin, de legercommissaris in de puinhopen van Stalingrad, de tankcommandant in de steppe van Zuid-Rusland. Elke vijf tot tien hoofdstukjes wisselt er een scène. Het wisselen van scènes en personen maakt het lastiger je in te leven, de personages lijken niet zo uitgediept. Ook lastig is dat ze soms met achternaam, soms met voornaam en soms ook met vadersnaam benoemd worden, zodat je als niet-Russische lezer niet altijd weet wie wie is en wat de onderlinge relaties zijn. De lange namenlijst achterin voor de personages probeert hier hulp te bieden.

Ik las steeds enkele hoofdstukjes en zodra er een wisseling van personage was stopte ik om later met een nieuw personage verder te gaan.

Er zijn veel indringende momenten: het gedrang van naakte lichamen in de donkere gaskamer, de paranoia van Strum voor arrestatie, de tragische liefde van Zjenja en Novikov die ze zelf onmogelijk hebben gemaakt door een paar onvoorzichtige terloopse opmerkingen die bij de geheime politie terechtkomen, de ontnuchtering van communist Krymov in een cel in de Loebjanka.

Grossman's boek beschrijft voornamelijk de wijdverspreide angst en paranoia tijdens het Stalin-tijdperk, evenals het wederzijdse wantrouwen. Het is geen makkelijk boek. Ik ben blij dat ik het gelezen heb omdat het boek je helpt de sfeer en de stemming van Russen tijdens de oorlogsjaren en het Stalin-tijdperk te begrijpen.