Met het gezichtsvermogen verdwijnen de normen en waarden

Voor mijn verjaardag kreeg ik een boek dat al jaren op mijn TBR stond: De stad der blinden van José Saramago. Dit apocalyptische verhaal gaat over een wereld waarin iedereen opeens blind wordt. Algauw lijken alle normen en waarden verdwenen en is het ieder voor zich - de overlevingsdrang van de mens komt bovendrijven in al haar lelijkheid. Een wondermooi filosofisch verhaal.

Er staat een rij auto's te wachten voor een rood stoplicht. Wanneer het licht eindelijk op groen springt, trekt de eerste auto - tot grote ergernis van de automobilisten achter hem - niet op. Achter het stuur zich een wanhopige man die van het ene op het andere moment blind geworden is. De blindheid blijkt besmettelijk: in eerste instantie gaat dit enkel over de mensen die in contact zijn gekomen met de eerste blinde, maar algauw ziet een groot gedeelte van de inwoners van Lissabon niets meer. Een epidemie is geboren. De eerste slachtoffers worden geïsoleerd in een oud psychiatrisch ziekenhuis. De regering bemoeit zich verder niet met de blinden - buiten het sturen van voedselpakketten. Binnen de muren van de quarantaine zien we dan ook al snel een schrijnende degeneratie van de mensheid. Er ontstaat een enorme vervuiling en een strijd om eten en drinken.

De stad der blinden voert een interessant gedachte-experiment. Hoe kan je overleven als je van de ene op de andere dag niet meer kunt zien? En wat als dat opeens voor heel de mensheid geldt? Tegelijkertijd is het ook een sociaal experiment: zet mensen van verschillende afkomst, rangen en standen in één slaapzaal van een psychiatrisch ziekenhuis en zie hoe ze met elkaar omgaan. Wie kiest er voor zichzelf en wie komt er op voor de zwakkeren?

Ergens deed dit boek me denken aan Lord of the Flies, omdat alle wetten en regels van de beschaving ten onder dreigen te gaan. José Saramago beschrijft walgelijk realistisch de ondergang van de beschaafde mens. De vechtpartijen, de verkrachtingen en de moorden: ik las het allemaal met een misselijk gevoel in mijn maag. Gewoon omdat ik aanvoelde dat dit zomaar de gang van zaken zou kunnen zijn in een post-apocalyptische situatie. Het kwaad zit in elk van ons.

De stad der blinden is geen eenvoudig verhaal om te lezen. De interpunctie is totaal anders dan in eender welk boek en Saramago maakt gebruik van zeer lange zinnen. Hij speelt met taal en geeft woorden een compleet andere betekenis. Heel mooi, maar wel belangrijk om je hoofd erbij te houden. Ook een verrassend stijlkenmerk is dat de personages geen van allen een naam hebben. Het verhaal gaat over de eerste blinde, de oogarts, de vrouw van de oogarts, het meisje met de zonnebril, het schele jongetje en de oude man met het zwarte lapje. Dit geeft de personages iets mysterieus en tegelijkertijd stelt het hen ook allemaal gelijk aan elkaar: door de blindheid is immers iedereen elkaars gelijke.

Ondanks het feit dat De stad der blinden geen boek boordevol actie is, zat ik van begin tot eind op het puntje van mijn stoel. Want hoe gaat het verder met de oogarts, de vrouw van de oogarts, de eerste blinde en de rest? Wordt heel de wereld blind of zal iemand een oplossing vinden?

De stad der blinden is een mooi en origineel verhaal over een stad waarin iedereen opeens blind wordt. Met het gezichtsvermogen verdwijnen ook de wetten, de regels en misschien zelfs het menselijke. De blinden vechten, verkrachten en vermoorden. Een sombere visie op de mensheid die je doet nadenken over je eigen blindheid in het leven. Maar vooral de grens tussen goed en kwaad staat centraal in dit sociale experiment. Geen wonder dat José Saramago de Nobelprijs voor de Literatuur heeft gewonnen.