Dieren en mensen

Vesaas schreef na Wereldoorlog II een beklijvende korte roman die zich afspeelt op een korte tijd in een beperkte ruimte en met enkele personages. De eilandbewoners moeten omgaan met de tragedie: de getroebleerde Andreas Vest wordt vermoord door Rolv, de zoon van Karl Li. In die jongen zijn alle stoppen doorgeslagen na de dood van zijn zus. Hij wordt een wraakmachine die vele eilandbewoners blindelings volgen. En dan, gedurende een hele nacht in de grote schuur van Li, moeten ze leren verder te gaan met hun leven. Rolvs moeder waakt bij het dode lichaam van haar dochter, Karl Li blijft in de schuur, wachtend op de terugkeer van zijn zoon.

Vesaas schreef een roman die ik 'naturalistisch' zou willen noemen: van bij het begin hangt het noodlot boven de hoofden. Er is het waanzinnige gedrag van de zeugen in het begin, er is de angst voor de grote figuur van Kari Nes die overal opduikt, 'wartaal' uitslaat, maar uiteindelijk alle mensen samenbrengt na het aangerichte Kwaad.

Op microniveau behandelt Vesaas zo de gruwel van WOII. Hoe kun je achteraf nog verder met het leven? Wie heeft schuld? Wat doe je als je zelf dader was? Wat doe je als je daders blindelings volgde? Had je zelf geen keuze? Huist er alleen irrationaliteit in de mens? Kan de mens iets leren van dieren? Waarom doet de mens in een massa dingen die hem achteraf kunnen bevreemden?

Die dwingende vragen roept Vesaas op in zeer korte zinnen, in een spel met het vertelperspectief, waardoor de lezer zelf deel uitmaakt van het verhaal.