Een toegankelijke roman met grote vragen

De uitbraak is de eerste roman van Henk van der Waal. Hij schreef als dichter en filosoof eerder poëziebundels en essays. En dat is te merken: De uitbraak is niet zomaar een roman. Het zit bomvol grote vragen over de kant die we opgaan met de wereld. En wat er zou gebeuren als de mensheid zich moet aanpassen aan een sterk veranderende wereld. Wat als we onsterfelijk zouden zijn? Zouden we gelukkig worden van het eeuwige leven? Hoofdpersonage Gustav leeft in een wereld waar mensen door regeneratie oneindig lang kunnen leven. De keerzijde van deze manier van leven is dat alle emoties en gevoelens verzwakken. Het leven is lang maar ook kleurloos.

Ook op een kleiner en heel persoonlijk niveau stelt Henk van der Waal veel (levens)vragen. Zoals: in wat voor samenleving zou je echt gelukkig zijn? Hoe zou de ideale liefde eruit zien? En het ideale sterven? Deze vragen komen samen in een prachtig en interessant verhaal, op sommige momenten beeldschoon geschreven, maar op andere momenten wat langdradig en moeilijk te volgen. Gelukkig zijn de mooie stukken veruit in de meerderheid.

'Alle lieve zinnetjes die ik voor haar bedacht, blies ik dan ook lukraak in de lucht. Daar woonde zij naar mijn idee nu ze meestentijds ontbrak in haar vaste aanspreekpunt.'

De meeste mensen in het Rijk zijn, naast dat ze sterfeloos zijn, niet geboren uit een moeder. Gustav komt er tijdens zijn laatste regeneratie achter dat hij, in tegenstelling tot wat hij dacht, wel een moeder heeft. Dankzij deze regeneratie komt zijn kritische bewustzijn, iets wat sterk wordt onderdrukt in het Rijk, steeds meer naar boven drijven. Hij gaat op zoek naar antwoorden en naar zijn moeder. Wanneer Gustav uit het Rijk uitbreekt komt hij in aanraking met de gevreesde sterfelijke mensen. Sterker nog, hij wordt zelf sterfelijk. Dit klinkt in eerste instantie negatief, maar hij en de andere sterfelijken ervaren het juist als een verrijking. Waar Gustav eerder amper emoties had, hooguit een vorm van tevredenheid, ervaart hij nu alle emoties die menselijk mogelijk zijn.

Je wordt als lezer niet bij de hand gehouden. Informatie komt uit de gedachten van Gustav en de gesprekken tussen personages. Maar niets wordt echt uitgelegd. En dat is erg fijn. Het past bij de sfeer van het boek en de sfeer van de wereld die Van der Waal heeft gecreëerd. Want in een dergelijk verhaal, over een compleet nieuwe wereld, is het makkelijk om te vervallen in ellenlange uitleg over hoe de wereld precies in elkaar zit en waarom. Van der Waal laat de lezer echter voelen dat de wereld in het boek volkomen logisch is en daardoor ga je er ook volledig in mee.

Een ander sterk punt van De uitbraak is de aanwezigheid van genderfluency. In het Rijk en ook daarbuiten zijn veel mensen mannelijk en vrouwelijk tegelijk. Zo ook Gustav. Wanneer hij terecht wordt gewezen omdat zijn status niet eenduidig genoeg is werpt hij tegen dat hij zich juist vol mogelijkheden voelt.

'Dat de redenaar mij vooral dat laatste heeft verweten omdat hij vindt dat een mannelijke een man moet zijn en een vrouwelijke een vrouw, doet pijn. Ook al omdat je sekse helemaal geen recept is voor hoe je je te gedragen hebt. Dat recept wordt je slechts door anderen opgelegd.'

Dus, naast veel vragen, komt Henk van der Waal ook met antwoorden. Over gender, maar ook over hoe de werkelijkheid idealiter ervaren zou moeten worden. Ook voor het begraven van onze overledenen vertelt het verhaal over een mooie, nieuwe manier. Het is een boek dat je niet onberoerd laat. Het laat je nadenken over vele grote vragen. En los van een paar langdradige episodes, doet Henk van der Waal dit op een vlotte en toegankelijk manier.