Verpletterende verantwoordelijkheid

Over de verpletterende verantwoordelijkheid die ouders hebben voor de opvoeding van hun kinderen zijn door de decennia heen al heel wat bibliotheken vol geschreven. Uiteraard is de ene roman ingrijpender en aangrijpender dan de andere, van meer literaire waarde dan de andere, slaat dat ene boek de lezer meer uit het lood dan het andere, maar als het erop aankomt, is de boodschap van al die volgeschreven bladzijden eensluidend: het ouderschap, volgens heel wat mensen een geschenk uit de hemel, kan diepe nauwelijks te helen wonden slaan in de broze ziel van een kind. Wonden die de voortgang van een leven bepalen, sturen, beheersen en in al te veel gevallen zelfs verwoesten. Wonden die vaak niet meer helen zijn, maar waarmee je uiteindelijk leert leven. Of niet.
In ‘Het ouderlijk huis’, de tweede roman van de Belgische schrijfster Rita Vrancken, is dat laatste aan de orde. Vrancken vertelt een verhaal dat opgetrokken is op het onverwerkte leed en de niet-aflatende zielenpijn van haar hoofdpersonage Rozane, een jonge vrouw wier leven een andere richting is uitgegaan dan ze zelf had gewenst. Ze is, bijna vertwijfeld, op zoek naar een goede balans tussen hoofd en hart, maar is psychisch zodanig beschadigd door het onvermogen van haar ouders om echt ouders te zijn, dat de wond die ze in haar jeugdjaren heeft opgelopen die balans nog steeds verstoord. Dat verstoorde verleden is verantwoordelijk voor veel bitterheid en onbehagen, verreikende gevoelens waarmee ze nooit afdoende heeft afgerekend.
De lezer krijgt, verspreid over een periode van 24 uur, een onverbloemd zicht op een (jeugd)trauma dat even venijnig en rigoureus kan zijn als een kwaadaardig kankergezwel. Rozane zit, daartoe gedreven door fysiek ongemak van haar moeder, aan het ziekbed van die moeder en dwingt haar tot een gesprek over de teleurstellingen uit haar jeugd. Dat haar moeder zich tijdens dat gesprek, dat overigens neigt naar een monoloog, in een afhankelijke positie bevindt en Rozane behalve dochter ook verpleegster is, zijn daarbij twee niet te onderschatten elementen. Ooit waren de rollen immers omgekeerd en lag het overwicht bij de moeder. In de relatie tussen ouders en kind gaat het er echter niet om wie er zich in een overheersende positie bevindt, maar wat er precies met die dominantie wordt gedaan. Ook als een van de gezinsleden – om eender welke reden – in een ongunstige omstandigheid verkeert. Dat is misschien wel de belangrijkste gedachte achter deze roman.
Die thematiek houdt enkele gevaren in. Voor je het weet trap je als verteller namelijk in de valkuil van de sentimentaliteit. Onevenwichtige, zoekende en teleurgestelde volwassenen die in het reine proberen te komen met hun slechte jeugd, een zieke en hulpeloze moeder, de drang om revanche te nemen, diepgewortelde rancune, niet iedereen weet van die mix aan hevige emoties een smaakvol uitgebalanceerde cocktail te maken. Al gauw bestaat de kans dat bepaalde emoties te veel gewicht krijgen toegedicht, te zwaar gaan doorwegen op de tekening van de karakters, ervoor zorgen dat ze gaandeweg beginnen te lijden aan een soort van emotieve corpulentie of het niveau van afgekloven clichés niet weten te overstijgen.
Die valkuil weet Vrancken stijlvol te ontwijken. Ze heeft de gave om gevoelens, diepliggend én oppervlakkig, zo scherpzinnig te doseren dat het verhaal van Rozane nergens verzandt in een beschamende treurzang vol voorspelbaar zelfbeklag. De opbouw van de roman, met ter zake doende flashbacks die op het juiste moment de kop opsteken, werkt naar een zeer sterk einde toe en maakt het lezen van ‘Het ouderlijk huis’ tot een even prikkelende als schokkende bezigheid. Heel wat lezers zullen zich tenslotte gedeeltelijk of helemaal herkennen in de dochter of de moeder. Dat Vrancken daarnaast ook nog eens in staat is om dialogen te schrijven die lezen alsof ze uit de mond van échte mensen komen, verhoogt het leesplezier aanzienlijk.