Ceci n’est pas une arthurlégende

Kort voor het begin van de Tweede Wereldoorlog vatte T.H. White (1906-1964) het plan op om Le morte d’Arthur van Thomas Malory te lezen. Hij was reeds eerder afgestudeerd op dit werk, echter zonder het te lezen, hoewel hij het in bezit had. Deze vijftiende-eeuwse vertelling was te langdradig en te saai, vond men, dus het was heel normaal dat dit niet werd gelezen. Maar, toen White het las, ontdekte hij dat dat helemaal niet klopte en dat het, hoewel vaak te gedetailleerd, best heel interessant was. Prompt besloot hij een eigen versie van deze legende van Arthur te schrijven. Hij schreef vier boekdelen die nog voor het einde van de oorlog gepubliceerd werden en succesvol bleken. Een vijfde boekdeel volgde later maar viel tegen en wordt ook tegenwoordig niet altijd gezien als onderdeel van Whites arthurlegende die gebundeld werd onder de titel The once and future king.

Het boek in kwestie werd eerder al naar het Nederlands vertaald door Max Schuchart met als titel Koning voor eens en altijd. Deze vertaling werd meermaals herzien en heruitgegeven, maar nu werd Jolande van der Klis aangezocht om dit werk helemaal over te doen. Zij maakte er Koning van eens en ooit van. De tijd was rijp voor een moderne hervertaling en het resultaat mag er zijn. Het is een mooi gebonden editie geworden die in menig boekenkast niet zal misstaan. Schucharts versie telde zo’n 650 bladzijden, die van Van der Klis is bovendien 200 bladzijden dikker.

Dat verschil wordt onder andere bepaald door een lijvige inleiding die een mini-biografie van White en een uit de doeken doen van het boek ineen is. Ook voegde Van der Klis een uitgebreide woordenlijst toe die ongebruikelijke woorden en begrippen nader verklaart. Maar er is nog meer over het dikteverschil te zeggen. Hierover schreef ik een ludiek artikel dat de geïnteresseerde hier kan lezen.

De kop van deze recensie is natuurlijk een knipoog naar het schilderij van René Magritte. White heeft namelijk niet zomaar de arthurlegende herverteld. Die kan je immers ook in het werk van Malory lezen en White refereert in zijn boek ook vaak aan dit werk. Als je wil weten hoe bepaalde gebeurtenissen verlopen zijn, moet je Malory maar lezen, schrijft hij meermaals letterlijk. Wat White dan wel gedaan heeft? Wel, hij heeft allerlei dingen opgeschreven die in de marge van deze legende gebeurd zijn en die door Malory niet verteld worden. Het eerste boek van dit vierluik, Het zwaard in de steen, handelt op die manier over de jeugdjaren van koning Arthur, een weeskind dat door zijn stiefbroer de Wart wordt genoemd. We leren erin hoe tovenaar Merlijn Arthur alle dingen leert die hij later als koning nodig zal hebben. Arthur weet niet dat hij koning zal worden, maar Merlijn natuurlijk wel, en hij bereidt hem voor. Het is een mooie lezing waarin de wereld van de dieren en de natuur een belangrijke rol speelt en waarin Arthur veel levenslessen leert. Maar ook is het boek soms knotsgek. De personages zijn amper legendarisch te noemen en gedragen zich vaak als slapstickfiguren.

Die humor zet zich ook verder in het tweede boek, De koningin van lucht en duisternis, waarin Arthur een jonge koning is die nog veel van Merlijn te leren heeft en te maken krijgt met zijn verraderlijke halfzus Morgause. De kiemen van de Ronde Tafel worden hier gelegd. Dit boek haalt niet het niveau van het eerste en bevat heel veel lappen tekst naast de kwestie, waarvan men zich afvraagt wat ze hier staan te doen.

In boek drie, De mismaakte ridder, schetst White een eigen versie van ridder Lancelot en koningin Guinevere. Ze zijn in dit boek allesbehalve een bloedmooi en voor elkaar gemaakt liefdespaar, zoals we ze kennen uit films. White maakt ze heel anders en gebruikt dit boek om zijn sterk misvormde wereldbeeld van een gelukkig echtpaar gestalte te geven. Dat hij zelf uit een toxisch gezin kwam, valt in dit boek sterk op. Zijn beeld van hoe man en vrouw zich behoren te gedragen, is helemaal verkeerd en hij kan de rol van een vrouw ook helemaal niet inschatten. Qua niveau kan het boek zich wel opnieuw meten met het eerste. Het is een aangenaam boek, nog steeds vol humor, maar men merkt wel dat de hoeveelheid humor begint af te nemen en van karakter verandert. Hij is snijdender, wat goed is omdat de slapstickhumor van eerder op de duur kinderachtig wordt, maar het is ook jammer omdat de intriges en het ouder en bitterder worden van de personages er zo sterk door geaccentueerd wordt.

Het laatste boek tenslotte is De kaars in de wind. De kenner verwacht nu dat Mordred, zoon van Arthur, en zijn vader slaags raken met elkaar en dat de relatie tussen Lancelot en Guinevere in een beslissende fase terechtkomt. Hoe dat afloopt is amper een spoiler te noemen. Jonge kinderen maken hier al kennis mee dankzij de Disney-franchise en voor de volwassenen zijn er films genoeg waaraan niemand kan ontkomen. In deze zwakke afsluiter laat White echter niet in zijn kaarten kijken. Hij verzint opnieuw diverse nevenactiviteiten voor zijn personages en verwijst voor de echte legende opnieuw vrolijk naar Malory. De meer romantisch ingestelde lezer weze toch maar beter gewaarschuwd: leg alvast een arthurfilm met goede afloop klaar om meteen na het boek te bekijken.

Globaal gezien is het een aangenaam boek, dat verrast door Whites eigen interpretatie van hoe deze legende moet verteld worden. Het kent hoogtes en laagtes, sterke passages maar ook heel vervelende. Het is bij aanvang even wennen maar deze dikke turf laat zich verder wel heel vlot lezen. Om het geheel fris te houden, is het evenwel aangeraden om tussen elk boek in minstens één ander boek te lezen. Anders wordt het toch wel een beetje te veel van hetzelfde. De nieuwe vertaling is bovendien fris en toont aan dat koning Arthur ook vlot de eenentwintigste eeuw zal doorstaan.